Δερβενοχώρια

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΔΕΡΒΕΝΟΧΩΡΙΩΝ

Τα Δερβενοχώρια ένα σύνολο πέντε χωριών που εκτείνετε δυτικά της Πάρνηθας , ανήκουν στην διοικητική και πληθυσμιακή δομή της Βοιωτίας και βρίσκονται ακροβολισμένα σε ένα γραφικό και γεμάτο έντονα χρώματα οροπέδιο , σε υψόμετρο 530 περίπου μέτρων .
Οι πέντε οικισμοί που συγκροτούν το πλέγμα των Δερβενοχωρίων είναι η Πύλη , τα Σκούρτα , η Πάνακτος , το Πράσινο και η Στεφάνη .
Πανακτία ονομαζόταν η περιοχή του οροπεδίου των Δερεβενοχωρίων από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας .
Από τα αρχαία χρόνια μέχρι τα πρώτα χρόνια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας ανήκε στη Αθήνα . Με την Ρωμαϊκή προσαρτήθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Τανάγρας . Το οροπέδιο με το κάστρο της Πανάκτου υπήρξε αιτία διαμάχης για την επικράτηση μεταξύ Αθηνών και Θηβών για πολλούς αιώνες και το 420 π.χ. με δόλο το κατέλαβαν οι Θηβαίοι και κατέστρεψαν το Κάστρο .
Τα Δερβενοχώρια ακολούθησαν την τύχη της Βοιωτίας σε όλους τους ιστορικούς χρόνους Ελληνιστικούς , Ρωμαϊκούς , Βυζαντινούς , Ενετικούς , Φραγκικούς και Καταλανικούς .
Στην εποχή των Καταλανών 1383 με πρωτοβουλία του Καταλανού Ραμόν Ντε Βιλανόβα εποικίστηκε η περιοχή με Αρβανίτες .
Το 1460 στην Βοιωτία και τα Δερβενοχώρια κυριάρχησαν οι Οθωμανοί . Τα Δερβενοχώρια ήταν η μοναδική περιοχή που κατάφερε ύστερα από σκληρές συγκρούσεις με τους Τούρκους να πετύχει από τον Σουλτάνο καθεστώς Αυτονομίας και Αυτοδιοίκησης , προνόμιο μοναδικό στον Ελληνικό χώρο , για αυτό τα Δερβενοχώρια ονομάστηκαν Ελευθεροχώρια .
Η χαρισματική φυσιογνωμία που δέσποσε όχι μόνο στα Δερβενοχώρια αλλά και στη ευρύτερη περιοχή της Στερεάς Ελλάδας ήταν ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης 1793 – 1825 .
Είχε μυηθεί στην φιλική εταιρεία . Ως πολιτικός και στρατωτικός διοικητής της αυτονόμου περιοχής ,και στις 10 Απριλίου 1821 υψώνει την σημαία της επαναστάσεως εκ των πρώτων οπλαρχηγών της Ρούμελης , και την 26η Απριλίου μετά των οπλαρχηγών Κων . Σκουρτανιώτη , Γεωργίου Σκουρτανιώτη , Κων . Βόγγλη , Γεωργίου Γκέλη και Χατζημελετίου Βασιλείου εκ της Φυλής , υπό την αρχηγία του Δήμου Αντωνίου απελευθέρωσαν την Αθήνα και απέκλεισαν τους Τούρκους στην Ακρόπολη . Μέσα Ιουνίου μάχεται στα στενά της Κάζας μαζί με τον Νικηταρά κατά του Τούρκου Πασά Ομέρ Βρυώνη .
Τέλος Ιουνίου ο Σκουρτανιώτης μάχεται στα προ της Χαλκίδος Στενά κατά της Τουρκικής στρατιάς του Μπερκόφ Σαλή και Ομέρ Πασά .
Την 25η Ιουνίου παρά την θέση Ταμπούρι Πύλης μάχεται κατά των στρατευμάτων του Μεχμέτ Κιοσέ Πασά υπό του Κιαμήλ Μπέη με σημαντική νίκη των Δερβενοχωρίων . Έλαβε ενεργό μέλος σε πολλές μάζες στην Αττικοβοιωτία , και το δεύτερο , τρίτο και τέταρτο έτος του αγώνος ήταν καταφανής με τον βαθμό του Αντιστράτηγου .
Άφησε την τελευταία του πνοή στο ολοκαύτωμα του Μαυροματίου Θηβών την 26η Οκτωβρίου 1825 .
Τον στρατηγό τον διαδέχθηκε ο μικρότερος αδελφός του Γεώργιος Σκουρτανιώτης , ο οποίος ανεδείχθη άξιος και εφάμιλλός του .
Έλαβε ενεργό μέρος σε πολλές μάχες υπό του Καραϊσκάκη , Κριεζώτη και Υψηλάντη στο Παλιό Φάληρο , Ματρίνο , Μεσοβούνι Χαλκίδος και στην ιστορική μάχη της Πέτρας μαζί με τον Υψηλάντη , Κριεζώτη , Διοβουνιώτη σφράγισε το τέλος του πολέμου το έτος 1829 .
Οι Δερβενοχωρίτες βρέθηκαν πρωτοπόροι σε όλους τους εθνικούς αγώνες , στην βαλκανική εποποιία 1912 – 1913 , στην Μικρασιατική εκστρατεία 1919 – 1922 , στον Ελληνοϊταλικό , και Ελληνογερμανικό πόλεμο 1940 – 1944 στην αντίσταση κατά των Ναζί .
Παρόντες οι Δερβενοχωρίτες στην μάχη της Πύλης στις 16 – 10 – 1943 όπου διακρίθηκε για το ήθος και το σθένος του , ο Πυλιώτης Στέφας Μαλιάτσης .
Παρόντες στην μάχη των Δερβενοχωρίων 17 , 18 Οκτωβρίου 1943 οι τριήμερες μάχες κατά των Ναζί είχε σαν συνέπεια να καούν τα πέντε χωριά των Δερβενοχωρίων την 19 –10 – 1943 .
Από το 1912 έως την κατοχή και αντίσταση η προσφορά των Δερβενοχωρίων ήταν μεγάλη .
Από τα Σκούρτα έπεσαν στα πεδία των μαχών ή εκτελέστηκαν 42 άτομα .
Από την Πύλη 47 , από Στεφάνη 10 , από Πράσινο 9 και Πάνακτο 5 ,
Σύνολο 113 νεκροί .
Σήμερα οι Δερβενοχωρίτες ατενίζουν με βεβαιότητα και αισιοδοξία το μέλλον , οραματιζόμενοι μια νέα προοπτική για τις επερχόμενες γενιές του 21ου αιώνα . 

Πηγή: Δερβενοχωρια τα Ελευθεροχώρια της Βοιωτίας . Ευάγγελος Μίχας τ. Πρόεδρος Κοινότητας Σκούρτων 

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ  26 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1825
Η πατρίδα μου δεν είναι μόνο τα Δερβενοχώρια , αλλά όλη η Ελλάδα .
(Θανάσης Σκουρτανιώτης )

Όπως είχαν διαμορφωθεί τα πράγματα , εμπρός στον κίνδυνο από την θύελλα του επερχόμενου Κιουταχή , κλήθηκε ο Σκουρτανιώτης να σώσει την κατάσταση .Πρέπει να σημειώσουμε ότι πριν λίγο τον είχαν επιλέξει γενικό αρχηγό της Βοιωτίας , αν και το στρατηγείο του παρέμεινε στα Δερβενοχώρια . Οι κάτοικοι θορυβήθηκαν από τη διαταγή , από φόβο μήπως τους εγκαταλείψει και τον παρακαλούσαν να μείνει εκεί .
Ο Σκουρτανιώτης τότε τους απάντησε .εκτός πού είναι διαταγή της Κυβερνήσεως , η πατρίδα μου δεν είναι μόνο τα Δερβενοχώρια , αλλά όλη η Ελλάδα.
Κίνησε λοιπόν , από την ιδιαίτερη πατρίδα του τα Σκούρτα , πέρασε τον Κιθαιρώνα , το χωριό Πλαταιές , τον Ασωπό , για να καταλήξει στον Ελικώνα , και μάλιστα στο Νεοχώρι της Παλιοπαναγιάς όπου παρέμεινε αρκετά , γιατί , από εκεί είχε τον έλεγχο του Κορινθιακού και της Κωπαίδας . Η παράδοση τον θέλει εγκατεστημένο στο περίφημο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας που ευρίσκεται στις κορυφές του Ελικώνα κοντά στην Κωπαίδα .
Τούτα τα άκουα?? Πουθενά όμως δεν τα βρήκα γραμμένα για αυτό δεν επιμένω . Από το Νεοχώρι στέλνει μηνύματα  στους διάφορους οπλαρχηγούς που είχε στη δικαιοδοσία του ,στους Γ .Κουκούλεζα , Κώτσο Βόγγλη , Γεώργιο Γκέλη , Αλέγρα , Μήτρο Μπινιάρη , Κόλλια , Πετεινάρη , Κουμπίτσα και άλλους .
Ανάμεσα σε όλα έγραφε .
  <<έχουμε πόλεμο και γάμο που δεν πρέπει να λείψει κανείς , διότι , τέτοιον δεν θα ξαναδούμε ποτέ άλλον >> .
έλεγες  και είχε προαισθανθεί το τέλος του ο Ήρωας , όταν έγραφε τα γράμματα αυτά . Επειδή ήταν πρόβλημα επισιτισμού τόσων στρατιωτών ,  αυτοί παρέμεναν στα χωριά τους και με ένα μήνυμα σαν αυτό ξεκίναγαν να συναντήσουν τον αρχηγό τους .
Στις 26 του Οκτώβρη ο Σκουρτανιώτης με 70 παλικάρια από το πρωί βρίσκεται στο Μαυρομάτι . Το κείμενο του Οικονόμου το παραβλέπω γιατί αναφέρει ότι τον ανάγκασαν να κλεισθεί στο εκκλησάκι με 45 στρατιώτας  (1) δεν σημειώνει όμως τους 25 Βαγιώτες του Θανάση Τζουνάρα που προστέθηκαν την τελευταία στιγμή .
Στην μικρή εκκλησία της Αγίας Σωτήρας , που έμελλε αργότερα να μετατραπεί σε νέο Κούγκι , στρατοπέδεψε ο Σκουρτανιώτης , αφού οχυρώθηκαν στον περίβολο της εκκλησίας έστειλε τον Δρίτσουλα να εποπτεύσει την γύρω περιοχή .
Από τα Χώστια ,  καταγόταν ο Δρίτσουλας και ήταν πρέπει να το πούμε τολμηρός και γενναίος ,  αφού τόλμησε να τα βάλει με 20 καβαλάρηδες Τούρκους , χωρίς όμως να γνωρίζει ότι ήταν μόνο η εμπροσθοφυλακή τους . Είναι γεγονός ότι τους αιφνιδίασε και σκότωσε μερικούς , αλλά έμειναν λίγοι για να πληροφορήσουν στο μεγάλο ασκέρι που ερχόταν από πίσω για τις κινήσεις των Ελλήνων .
Ο Σκουρτανιώτης αμέσως  παρατήρησε τον Δρίτσουλα για την αλόγιστη πράξη του , αφού με αυτό που έκανε πρόδωσε τις  θέσεις του Ελληνικού αποσπάσματος , διατάζει αμέσως να αποχωρήσουν από εκεί γιατί σε λίγο θα ήταν αργά .
Ο Δρίτσουλας όμως με θερμά λόγια παρακάλεσε τον Σκουρτανιώτη , μάλιστα με απόλυτη βεβαιότητα του έλεγε ότι οι Τούρκοι δεν ήταν πάνω από 150 το πολύ 200 . Θα κάνουμε εδώ αρχηγέ ένα νέο Χάνι της Γραβιάς .
-Θα είναι πολλοί Δρίτσουλα και δεν έχουμε πολεμοφόδια για μεγάλη μάχη , μήπως πάθουμε τα ίδια με το Διάκο , λέγει ο Σκουρτανιώτης .
-Όχι αρχηγέ δεν είναι πάρα πάνω από 200 διότι είναι σκορπισμένοι .
Εγώ ξέρω , τους παρακολουθώ τόσο καιρό . Δεν πρέπει να είμεθα τόσο δειλοί και να φεύγουμε σε κάθε σπουδαία περίσταση
Η ανάμνηση από τα γεγονότα τα ηρωικά με το Χάνι της Γραβιάς , η επιμονή των παλικαριών του να παραμείνουν να πολεμήσουν , η συνηγορία και αυτού του αδελφού του Κωνσταντή , περισσότερο όμως η εμφάνιση των Τούρκων στον κάμπο ανάγκασαν τον Σκουρτανιώτη να μείνει και να δώσει την μάχη .
Ας χαθούμε τότε για να μην μας πούνε δειλούς  είπε ο αρχηγός .
Τότε κάλεσε τέσσερα παλικάρια  του και τους είπε να πάνα σε όλες ρις περιοχές της Βοιωτίας με εντολή να τρέξουν σε βοήθεια τους , και μάλιστα συγκεκριμένα τους είπε .
<<Να έρθουν να βοηθήσουν ή να τους θάψουν >.
Ήταν μία η ώρα μετά το μεσημέρι στις 26 Οκτωβρίου . Τι να πρωτοπρολάβουν , ώσπου να φθάσουν στον προορισμό τους το δράμα είχε τελειώσει , πριν ακόμα σουρουπώσει .
Η επίθεση άρχισε με το γνωστό τρόπο πού πολέμαγαν οι Τούρκοι , τα τύμπανα , οι σάλπιγγες , οι αλαλαγμοί και οι φωνές τους , ήταν το χαρακτηριστικό που σκοπό είχε να τρομοκρατήσει τους πολιορκημένους Έλληνες . Πολλοί είναι εκείνοι πού έφθασαν ως τον περίβολο της Αγίας Σωτήρας που ευρίσκεται στο χωριό Μαυρομάτι Θηβών αλλά εμπρός στην των Ελλήνων υποχωρούσαν .
Σε μια στιγμή ανάπαυλας όταν ο γύρω χώρος ήταν καλυμμένος  από πτώματα Τούρκων ο Σκουρτανιώτης λέγει στα παλικάρια του .
<<Σε λίγο ή θα φύγουν οι Τούρκοι ή θα έρθει σε αυτούς βοήθεια >> και συνεχίζει , <<αυτό σημαίνει η παύση της επιθέσεως . Εάν είχαμε πολεμοφόδια άς έρχονταν άλλοι τόσοι >> .
Τα πράγματα όμως έγιναν διαφορετικά , γιατί μια μεγάλη επικουρία από 700 έως 800 Τούρκους μαζί με ιππικό κάνει την εμφάνισή του , πράγμα το οποίο αγγίζει τον Σκουρτανιώτη να κλεισθεί στην εκκλησούλα και να κάνουν οικονομία στα φυσίγγια τους . Την πόρτα κράτησε ο Σκουρτανιώτης και στα μικρά παραθυράκια στάθηκε ο αδελφός του Κωνσταντής και στο άλλο ο Κώστας Βιένας γυναικάδελφος του Καπετάνιου . Τέλος σώθηκαν τα φυσίγγια και σταμάτησε κάθε πυροβολισμός , τότε οι Τούρκοι ανέβηκαν στη σκεπή της εκκλησίας , ξήλωσαν το ταβάνι για να γίνει και αυτό το ανήκουστο . Μάζεψαν πίσσα και ρετσίνα μαζί με θειάφι τα βουτούσαν σε στουπιά τα οποία ρίχνανε από τις τρύπες της σκέπης . Θέλω να πιστεύω ότι όλοι πέθαναν από ασφυξία και μετά κάηκαν . Από τους καμένους ήρωες εκτός από αυτούς που ανέφερα δεν διεσώθηκαν ονόματα άλλα .
Την αφήγηση τούτη στις λεπτομέρειες είχε αφηγηθεί ένας καλόγηρος πού διεσώθη .Ήταν αυτός που ακολουθούσε τον Σκουρτανιώτη .Εκτός από τις μαρτυρίες τούτες υπάρχουν και αναφορές στη διοίκηση αλλά και σκέψεις για προδοσία . Τώρα γίνεται πιστευτό τούτο , αφού , γνωρίζουμε το δεσμό φιλίας του Σκουρτανιώτη , με τον Ανδρούτσο , καθώς και τις θέσεις του αρχηγού στο θέμα του Ανδρούτσου .
Αυτό ήταν το τέλος του Σκουρτανιώτη , ηρωικό , μοναδικό αναπάντεχο , από αυτά που αφήνουν πίσω τους σταθμούς για παράδειγμα και θυσίες .
Άς είναι τούτο το γραπτό μνημόσυνο στην ιερή τους μνήμη και ίσως κάποτε θελήσει η πολιτεία να αποκαταστήσει αυτούς στη συνείδηση του λαού μας . Από ότι θυμάμαι μια γιορτή το 1930 και μια το 1975 που γίνανε και τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα  του (ΘΑΝΑΣΗ – ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗ ) στο χωριό Μαυρομάτι Θηβών , και από τότε σιωπή.

1)    Μιχ . Οικονόμου – Ιστορία Ελληνικής Παλιγγενεσίας , σελ . 114 . Τ.Β

Ο ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ

<< Και ο γενναίος και ατρόμητος Θανάσης Σκουρτανιώτης με διαλεμένους .από την Θήβα και κάτου δεν τους άφησαν να ξεμυτίσουν>> γράφει ο Γ. Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του όταν το Μάη του 1822 χτύπησε τις εφοδιοπομπές του Δράμαλη .
Τότε Μητροπολίτης στη Θήβα ήταν ο Επίσκοπος Θηβών Παίσιος που όπως μετέφερε η παράδοση τον είχε ορκίσει στην Φιλική Εταιρεία , ορκίστηκε σε αυτή και από τότε ξεφάντωσε πραγματικά κτυπώντας τους Τούρκους σε κάθε γωνιά της Βοιωτίας και της Πελοποννήσου όπως γράφει ο Μακρυγιάννης .
Τότε ο Σκουρτανιώτης από τους πρώτους αρχηγούς και φίλους του Μελέτη Βασιλείου από τη Χασιά και τον Δήμο Αντωνίου από την Λιβαδειά κατέλαβαν την Αθήνα και ανεβαίνουν στην Ακρόπολη .
Γράφει ο Δεσπότης Π . Πατρών Γερμανός στα απομνημονεύματά του .
<< Την Θ Απριλίου εξηπλώθη η επανάστασις εις τας πλησίον εκεί επαρχίας και εις τας Θήβας και τας Αθήνας και επολιόρκησαν τους εχθρούς οι Έλληνες >> .
Κατόπιν τούτων ένα ερώτημα παραμένει στα χείλη διαφόρων οι οποίοι διαβάζουν την ιστορία μόνο στα χοντρά . Γιατί ο Σκουρτανιώτης δεν ελευθέρωσε τη Θήβα ;
Και ο Σκουρτανιώτης απαντά . – Η Θήβα έχει μεγάλο όνομα , και αν ακουστεί ότι έπεσε , οι Τούρκοι θα στείλουν χιλιάδες στρατού να την ξαναπάρουν . Και τότε αλίμονο στους Θηβαίους >> . (1)
Δεν ήθελε , όπως βλέπουμε , με κανένα τρόπο να μπλέξει τους άμαχους σε περιπέτειες που στο τέλος θα είχαν δυσάρεστα αποτελέσματα για αυτούς . Από τότε έλαβε μέρος σε εκατοντάδες νικηφόρες μάχες όπως με τον Κριεζώτη στην Τανάγρα , με τον Μαυροβουνιώτη στα Βίλλια και στην Κάζα και τον Ανδρούτσο στην μάχη της  Δομβραίνας .
Με συνεχείς μάχες και αγώνες , με νίκες στα ελληνικά όπλα ο Σκουρτανιώτης ανεβαίνει όλα τα αξιώματα της ιεραρχίας και παίρνει διακριτική θέση στους αγωνιστές του 1821 .
Τα χρόνια πέρασαν με γεγονότα κάθε άλλο από ευχάριστα με αφορμή να δώσουν δικαίωμα στον έξω από την Ελλάδα κόσμο να βγάλει συμπεράσματα όχι κολακευτικά για εμάς
Ο Ανδρούτσος παραμερίζεται από τους πολιτικούς που τελικά με προδοσία τον πετούν από την Ακρόπολη σκοτώνοντάς τον .
Ήταν μια δολοφονία καλοστημένη από τους καλαμαράδες του Αρείου Πάγου .
Ο Κολοκοτρώνης με τον Πλαπούτα , δύο από τους πιο δοξασμένους ήρωες του αγώνα ρηγμένοι στα μπουντρούμια του Παλαμιδιού , δικάζονταν αργότερα και σώθηκαν χάρη στη στάση δύο θαυμάσιων δικαστών των Τερτσέλη και Πολυζωίδη .
Ο Άρειος Πάγος ήταν η ανωτάτη αρχή για τα πράγματα της Ανατολικής Στερεάς , η οποία , ζητάει την απομάκρυνση του Υψηλάντη και Νικηταρά σε στιγμή πού ο Κιουταχής ( Ρεζήτ Μεχμέτ Πασάς ) κατεβαίνει με τεράστιες δυνάμεις , στρατού και ιππικού , για να ανακαταλάβει την Ρούμελη .
Οι μεγάλες δυνάμεις , Αγγλία , Γαλλία , Ρωσία , ήθελαν την Ελλάδα μέχρι την Πελοπόννησο και λίγα νησιά , όταν είδαν την Στερεά και τμήμα της Θεσσαλίας να ξεσηκώνεται θορυβήθηκαν και μετανόησαν θα έλεγα , γιατί δημιουργούν προσκόμματα στους άτυχους  Έλληνες .  
Μοναδικό παράδειγμα θα αναφέρω την καταστροφή του Ανάλατου και την πτώση του Καραϊσκάκη που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην παρουσία των ξένων φίλων μας  .

1)    Γ .ΤΣΕΒΑ – ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΗΒΩΝ ΚΑΙ ΒΟΙΩΤΙΑΣ

Η ΘΗΒΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΕΡΒΕΝΟΧΩΡΙΑ ΣΤΗΝ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Για να έχει ο αναγνώστης μια πλήρη εικόνα από τα γεγονότα που στη συνέχεια θα αφηγηθούμε , έκρινα σκόπιμο να αναφέρω πως ήταν η κατάσταση τότε στη Θήβα και σε όλη τη Βοιωτία .
Μια μικρή επαρχία ήταν η Βοιωτία μέσα στο χάος της περίφημης Οθωμανικής αυτοκρατορίας με εξάρτηση από τον Πασά  της Χαλκίδας που και αυτός με την σειρά του υπαγόταν στο Βιλαέτι (1) της Λαμίας στο Βαλεσί της Ρούμελης .
Εκτός από τον τοπικό Βοεβόδα (2) σε κάθε πολιτεία ή χωριό είχαν και τοπικούς αντιπροσώπους τους <<Κοτζαμπάσηδες >> όπως λέγανε τότε τους προσκυνημένους στο Κοράνι Έλληνες .
Ήταν οι εμπορευόμενοι και οι τοκογλύφοι της εποχής που κάνανε και τους τραπεζίτες , οι οποίοι από συμφέρον και μόνο , από φόβο μη χάσουν τα υπάρχοντα τους προσκύνησαν τον κατακτητή και γινόντουσαν όργανά τους πιστά .
Μήπως τα ίδια δεν  ζήσαμε στην κατοχή 1941-1944 με τους Γερμανοϊταλούς ; Οι ίδιοι που συνεργαστήκανε και μας προδώσανε οι ίδιοι βγήκανε πάνω , κάνανε τους ελευθερωτές και μας διοικήσανε . Τότε του λέγανε δοσίλογους .
Πότε δεν γίνανε αυτά ή πότε θα σταματήσουν για να μην ξαναγίνουν ;
Αυτοί λοιπόν οι Κοτζαμπάσηδες μαζεύανε τους διάφορους φόρους για λογαριασμό του Πασά και ενώ ήταν Έλληνες πολλές φορές φερνόντουσαν χειρότερα και από τους Τούρκους ακόμη .
Ένας τέτοιος Κοτζαμπάσης (φορατζής προσκυνημένος υπηρέτης της Σουλτάνας ) , ήταν ένας Λουκατσίκος που πολλές φορές θα τον συναντήσουμε να κάνη τον εκλεγμένο αντιπρόσωπο της πόλεως των Θηβών στις διάφορες συνελεύσεις της Ερμιόνης , στο Άστρος και αλλού.
Αυτά όλα ίσχυαν για την Βοιωτία εκτός από την πόλη των Θηβών που είχε το μεγάλο  προνόμιο  να είναι από την αρχή χαρισμένη στη Βαλιδέ Σουλτάνα η οποία με φιρμάνια  και Χοτζέτια  είχε καταχυρώσει τον εαυτόν της με προνόμια , αφού κανείς δεν είχε το δικαίωμα , και Τούρκος ακόμη να επιβάλει πρόστιμο ή να διατάξει σύλληψη αν προηγουμένως δεν είχε την Βούλα (3) της .
 Αν και τούτα φαινόντουσαν στα χαρτιά , οι διάφοροι Κοτζαμπάσηδες , κατάφεραν να καταστρατηγήσουν τις διαταγές , πίεζαν τους συνανθρώπους των και θησαύριζαν από όλες τις μεριές .
Όταν έγινε η Επανάσταση , δισταχτικά στην αρχή , και αργότερα σαν έγειρε η πλάστιγγα με το μέρος των αγωνιστών , έγιναν οι εμψυχωτές και οι δανειστές του ιερού τούτου αγώνα .
Τα Δερβενοχώρια όμως είχαν τελείως διαφορετικό καθεστώς γιατί πάνω από τούτες τις παραχωρήσεις , ήταν μια αυτόνομη επαρχία που διοικούνταν από αυτούς τούτους τους κατοίκους του κάθε χωριού .
Βγάζανε δηλαδή ,κάθε χρόνο τους Δημογέροντες , οι οποίοι από κοινού εκλέγανε μια διοίκηση η οποία επέβλεπε τις ανάγκες του τόπου .  Οι Δημογέροντες , διάλεγαν και τους πολίτες που θα αναλάμβαναν την προστασία τους από τους διαφόρους ληστές και Αρναούτιδες (4) που περιφέρονταν στην περιοχή .
Όλα όμως τα προνόμια και οι παραχωρήσεις ευνοούσαν αυτούς τούτους τους Τούρκους , διότι , πάντα ήταν ετοιμοπόλεμα και διατηρούσαν καθαρούς τους δρόμους για την Αθήνα .
Τότε η συγκοινωνία από την Θήβα στην Αθήνα γινότανε από την Ραπεντώσα , ανέβαιναν στα Δερβενοχώρια και από εκεί μέσα από την Ελευσίνα έφθαναν στην πρωτεύουσα .
Όταν ο Βύρωνας από τη Θήβα πήγαινε για την Αθήνα φιλοξενήθηκε στο αρχοντικό του Βιέννα και έμεινε κατάπληκτος από την ομορφιά της Ειρήνης , αυτής που αργότερα έγινε γυναίκα του ήρωα Θανάση Σκουρτανιώτη .
Τούτα έγραψε έπειτα από χρόνια ο συνοδός του Βύρωνα , Μπερτόλδυ σε ένα σύντομο βιογραφικό για τον Άγγλο ποιητή .
Τα τμήματα αυτά κατά κάποιον τρόπο ήταν φιλοτουρκικά στην εμφάνιση και στην πράξη , αφού προστάτευαν στους δρόμους για να περνάνε ξένοιαστα τα τουρκικά αποσπάσματα .
Όπως αποδείχθηκε αργότερα , αυτός ο ετοιμοπόλεμος στρατός , ο μαχητικός και συγκροτημένος ήταν η βάση και ο πυρήνας που αποτέλεσε τις ένοπλες δυνάμεις για το ξεσηκωμό του γένους .
Τα τμήματα αυτά κατά κάποιον τρόπο ήταν φιλοτουρκικά στην εμφάνιση και στην πράξη , αφού προστάτευαν τους δρόμους για να περνούν ξένοιαστα τα τουρκικά αποσπάσματα .
Αυτή την Αυτονομία και τα Προνόμια , οι Δερβενοχωρίτες , την είχαν εξασφαλίσει με ένα συμβολικό τίμημα (χαράτσι ) 5 το οποίο παρέδιναν στο Βοεβόδα της Θήβας σε επίσημη τελετή μια φορά το χρόνο.   Γράφει ο Γ . ΤΣΕΒΑΣ .
<< Ο αντιπρόσωπος εισερχόμενος εχαιρέτα πρώτον τον Διοικητή διά τεμενά και έπειτα εξάγων του κόλπου του χιλιοτυλιγμένο μεταξωτό μανδήλι , εκρέμα αυτό εις το άκρον του ξίφους του και τείνων αυτό προς τον Διοικητή έλεγε .
–Τα Δερβενοχώρια κρατούν το λόγο τους το Δουβλέτι το κρατεί ;
-    Ναι – απήντα ο Διοικητής και παραλαμβάνων το μανδήλι με εκατό γρόσια , εκάλει τον αντιπρόσωπο εις γεύμα  >> .
-    Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός και για αυτό το σημειώνω , το τίμημα ήταν μικρό , όταν με αυτό εξασφάλιζαν το πολυτιμότερο αγαθό στον κόσμο τούτο , την ελευθερία .

Η παιδεία επίσης ήταν ανύπαρκτη την περίοδο της Τουρκοκρατίας και στην Θήβα και σε ολόκληρη τη Βοιωτία .
Οι μεν πλούσιοι φρόντιζαν και είχαν ιδιωτικούς διδασκάλους για τα παιδιά τους ενώ τα πτωχότερα κατέφευγαν στα μοναστήρια και εκεί μάθαιναν από τους καλογήρους τα πρώτα γράμματα .
Συμαντικώτερη συμβολή σε αυτή την προσπάθεια είχαν τα Μοναστήρια του Σαγματά , της Ευαγγελίστριας στο Ζαγαρά , του Οσίου Μελετίου και του Οσίου Σεραφείμ στο Δομπό .
Στο Μοναστήρι του Οσίου Μελετίου θα σταθώ για λίγο , γιατί αυτό εγαλούχησε και εδίδαξε τον ήρωα Θανάση Σκουρτανιώτη για να βρεθεί πανέτοιμος και ολοκληρωμένος στρατιώτης όταν πραγματοποιούσε αυτό το ανεπανάληπτο και στερνό αντίο της ζωής του στις 26 οκτωβρίου 1825 αντιμετωπίζοντας τους Τούρκους με τα παλικάρια του στην Αγία Σωτήρα Μαυροματίου .

1)    ΒΙΛΑΕΤΙ – Μεγάλη διοικητική περιφέρεια της Τουρκίας
2)    ΒΟΕΒΟΔΑΣ – Έπαρχος  μικρής διοικητικής περιφέρειας .
3)    ΒΟΥΛΑ – Μεγάλο προνόμιο . Ήταν δυνατό να γίνει εξαίρεση στους κατακτητές . Απλούστατα δεν τα βούταγε ο πασάς και τα τσέπωνε η Σουλτάνα .


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ .

Του Κώστα Μπελεγράτη του Σπύρου .

 Ένα τραγικό περιστατικό στο χωριό Πύλη Θηβών που παλιά λεγόταν ( Δερβενοσάλεσι ) , όπως το διηγούνταν οι γέροι του χωριού .
Το 1918 ο Αλέκος Γκέλης , ο οποίος ήταν αντάρτης στην Αλβανία , γνωρίστηκε με μία κοπέλα εκεί , και την ερωτεύτηκε παράφορα .
 Όταν τελείωσε η θητεία του εκεί γύρισε στο χωριό αλλά μαζί του ήρθε και η κοπελιά που είχε αγαπήσει στην Αλβανία .
Όμως μαζί ζήσανε λίγο χρονικό διάστημα γιατί κυρήχθηκε ο πόλεμος της Μικράς Ασίας και ο Αλέκος Γκέλης επιστρατεύθηκε από το κράτος , και στάλθηκε στο πόλεμο που γινόταν στην Μικρά  Ασία .
Η κοπέλα έμεινε στο χωριό μόνη με τους συγγενείς του Γκέλη . Η μάνα της όμως που βρισκόταν στην Αλβανία δεν την συγχώρεσε ποτέ που έφυγε από κοντά της με αυτό τον τρόπο .
Κάλεσε τον γιό της και τον όρκισε να έρθη στην Ελλάδα , να βρεί την αδελφή του και να την σκοτώσει , γιατί σύμφωνα με τα έθιμά τους ντρόπιασε την φαμίλια της . Ο αδελφός της πιστός και αυτός στα έθιμα τους ήρθε στην Ελλάδα πήγε στο χωριό Πύλη στα Δερβενοχώρια βρήκε την αδελφή του και όταν αυτή πήγε στο πηγάδι να πάρει νερό για το σπίτι την ακολούθησε .
Πιστός όμως στην εντολή της μάνας του , την σκότωσε και ύστερα ξέσπασε σε γοερό κλάμα πάνω από το άψυχο κορμί της .
Του Κώστα Μπελεγράτη του Σπύρου κατοίκου Τανάγρας .
 
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ .
 
Διηγημένη προφορικά
…– Οι φράσεις του είναι γραμμένες ακριβώς όπως τις πρόφερε ο τελευταίος επιζήσαντας Ιωάννης Μιχαλάκης τον Μάη του 2006 σε ηλικία 90 ετών , και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα ΤΑΝΑΓΡΑΙΑ .gr .
(Στις 16 Οκτωβρίου 1943 , ένας λόχος Γερμανοί ξεκίνησαν από την Ελευσίνα , νύχτα και ήρθαν στο Μοναστήρι Οσίου Μελετίου .
Εκεί ο διοικητής του λόχου έστειλε μια διμοιρία , περίπου 130 – 140 στρατό , με ένα οδηγό προδότη για την Πύλη , μέσα στο δάσος από πεύκα , σε ένα πολύ στενό μονοπάτι , περνούσαν από τις πόρτες .
Οι πόρτες είναι στο βουνό πάστρα .
Εκεί κόβει το βουνό είκοσι περίπου μέτρα , για αυτό και το χωριό από Δερβενοσάλεσι , πήρε το όνομα Πύλη .
Όταν φτάσανε οι Γερμανοί περίπου 3 χιλιόμετρα από τη Πύλη , ήταν σχεδόν 3-4 η ώρα . Κατεβαίνοντας όμως ένα παιδί 18 – 20 ετών ( Ευάγγελος Βλάχος ) τους άκουσε που μιλούσαν ξένη γλώσσα και γύρισε αμέσως τρεχάλα .

Ήρθε στο χωριό και ειδοποίησε τον πολιτικό υπεύθυνο Γεώργιο Παπαϊωάννου ότι έρχονται Γερμανοί . Ο υπεύθυνος του λέει ήσαν Γερμανοί ή μήπως ήταν αντάρτες και σηκώνουμε τζάμπα όλο το χωριό  :
Γύρισε να βεβαιωθείς και να έρθεις να μας πεις ! .
Γύρισε το παιδί , αλλά οι Γερμανοί , είχαν προχωρήσει από το σημείο που τους άκουσε , νύχτα ήταν , είχαν κατέβει πιο κάτω , τους έπεσε επάνω και τον πιάσανε .
Έξω από το χωριό , δυτικά από εκεί που ερχόντουσαν οι Γερμανοί , ήταν εφτά τσοπαναραίοι , οι περισσότεροι από 18 – 20 ετών , τους οποίους τους έπιασαν και αυτούς . 
Τα παιδιά ήταν :
  1. Γεώργιος Μαλιάτσης 18 ετών γιος του Στέφα Μαλιάτση . 
  2. Σωτήρης Μαλιάτσης 18 ετών γιος του Στάθη Μαλιάτση . 
  3. Περικλής και Δημήτρης Λύγκου 18 ετών αδέλφια . 
  4. Παύλος Μαλιάτσης 27 ετών αδελφός του Σωτήρη . 
  5. Αναστάσιος Τσιρώνης 25 ετών . 
Από τους έξι συλληφθέντες τους έφυγαν τρεις .
  1. Δημήτρης Λύγκος αδελφός του Περικλή
  2. Παύλος Μαλιάτσης αδελφός του Σωτήρη
  3. Αναστάσιος Τσιρώνης .
Όταν βεβαιωθήκαμε ότι ήσαν Γερμανοί , ο υπεύθυνος της μαχητικής ομάδας Στέφας Μαλιάτσης , πατέρας του συλληφθέντα Γιώργου Μαλιάτση μου είπε να οδηγήσω πρώτος την ομάδα , επειδή με ήξερε καλά . Ήμασταν γειτόνοι .
Ονομάζομαι Μιχαλάκης Ιωάννης , τότε ήμουν είκοσι έξι ετών , τώρα ενενήντα και ο μόνος επιζήσας , διότι όλοι όσοι λάβανε μέρος στην μάχη , έχουν φύγει . Από την ομάδα εγώ ήμουν ο μικρότερος .
ΧΑΡΑΜΑΤΑ .
Συγκέντρωση δυτικά από το χωριό , σε ένα μικρό ύψωμα με το όνομα Μάλι Ραμπντόσα .
Τους Γερμανούς αρχίσαμε να τους βλέπουμε πολύ θαμπά . Ο διοικητής της Γερμανικής διμοιρίας , έστειλε μια ομάδα – περίπου δέκα – να πάνε στο ύψωμα . Εμείς ήμασταν πεντακόσια μέτρα πιο κάτω . Εάν βγαίνανε οι Γερμανοί στο ύψωμα , θα μας σκοτώνανε όλους , αλλά λέει ο Στέφας σε έναν από την μαχητική ομάδα , να πάει στο ύψωμα .
Αυτός ξεκίνησε τρεχάλα , από κοντά πήγε και ένας ηλικιωμένος εξήντα πέντε – εβδομήντα χρονών και του λέει << Γύρισε πίσω >> .
Ο Γεώργιος Νέος μαζί με έναν ηλικιωμένο του Παναή Λύγγκου , πλησίασε 10 μέτρα και περίπου ένα τέταρτο πριν παραδοθούνε , άφησε την τελευταία του πνοή .
Τον είχανε σκοτώσει , ενώ ο Παναής τον πήρε μια σφαίρα στο μάγουλο και του έκοψε την γλώσσα .

Η μάχη τελείωσε , σκοτώθηκε και ένας αντάρτης και ένας ηλικιωμένος ο Αλέξανδρος Κώνστας , πατέρας τεσσάρων παιδιών .
Εγώ πήρα το παιδί του Στέφα μαζί με τον θείο του το βάλαμε πάνω στην κάπα και το πήγαμε στην μανούλα του .
Λιποθύμησε από το κλάμα . Όλους τους νεκρούς τους πήγαμε στην εκκλησία και το πρωί μέσα από τις οβίδες που ήρθαν οι Γερμανοί , χωρίς παπά τους θάψαμε .
Παρέλειψα να γράψω , ότι ο πατέρας μου την ώρα που οπισθοχωρούσαν οι Γερμανοί ήταν στο σπίτι και βγήκε έξω και προχώρησε προς την αυλή και συνάντησε ένα Γερμανό με αυτόματο .
Ο πατέρας μου έκανε να βγάλει το πιστόλι και έβαλε τον     Γερμανό μέσα στο σπίτι για να τον κρύψει ώσπου να νυχτώσει . Ήταν τραυματίας στο χέρι και του ζήτησε λίγο νερό .
Έβγαλε από την τσέπη του λεφτά και μια φωτογραφία με δύο μικρά παιδιά .
Του τα έβαλε πάλι στην τσέπη του και πήρε μια φωτογραφική μηχανή που είχε χιαστί στην πλάτη του . Την φωτογραφική μηχανή , την έχω ακόμα για ενθύμιο .
Η μάχη τελείωσε . Οι Γερμανοί παραδόθηκαν . Οι αντάρτες γδύσανε τους σκοτωμένους και τους υπόλοιπους τραυματίες , τους πήρανε και τους πήγανε στην Μαζαρέκα . 
Όσοι πήρανε μέρος στην μάχη , ο επιζήσας τώρα είμαι εγώ , διότι όπως είπα παραπάνω ο μικρότερος σε ηλικία ήταν 35 – 40 ετών και τώρα έχουν φύγει .
Εγώ ήμουν 26 ετών τότες και σήμερα 90 .
Τον Στέφα δεν μπορούσαμε να τον παρηγορήσουμε διότι η σφαίρα που έριξε στους Γερμανούς , ίσως πήρε τον γιο του … 
Ιωάννης Μιχαλάκης .    


--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΣΤΕΦΑΣ   ΜΑΛΛΙΑΤΣΗΣ

ΓΙΕΜΙ - ΕΔΕ - ΝΕΒΕ - ΚΤΟΥ

(είμαστε και εμείς εδώ )
Του Θανάση Κυριάκου

<<Ανάξιος όποιος ξάφνου ακούει
το προσκλητήρι των καιρών
να το φυσάει ή να το κρούει
σάλπιγγα ή τύμπανο . τ’ακούει ,
δεν λέει , Παρών ?>>
Κωστής  Παλαμάς

Βαριά η κληρονομιά που κληρονόμησαν οι Δερβενοχωρίτες από τους προγόνους τους .
Αυτή η γη εδώ ψηλά ανάμεσα σε Πάρνηθα και Κιθαιρώνα δεν έθρεψε Πηλιογούσηδες και Εφιάλτες . Ποδάρι κατακτητών δεν πάτησε τα κακοτράχαλα τούτα μέρη .
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας μια φορά το χρόνο  ο καπετάνιος των Δερβενοχωρίων κατέβαινε στην Θήβα , για να δώσει το φόρο της χρονιάς στον Τούρκο Πασά .
Και όπως αναφέρει η παράδοση , το πουγκί με τα γρόσια τα κρέμαγε στην μύτη του γιαταγανιού του σε ένδειξη παλικαριάς και ανυποταγής . Το ζύγωνε στα μούτρα του Πασά και τον ρωτούσε ξεκάθαρα .
-    Τα Δερβενοχώρια κρατούν την μπέσα τους , το Δοβλέτι τη κρατεί ;
-    Και ο Πασάς , φυσικά απαντούσε  << Ναι >> .    
Άπλωνε το χέρι του , ξεκρέμαγε από το γιαταγάνι το μεταξωτό μαντήλι με τα 100 γρόσια λέγοντας <<άφεριμ >> .
Ο ξένος Εφιάλτης που πέρασε από την Πύλη στις 15 Οκτώβρη 1943 και είδε το καραβάνι με τα μουλάρια φορτωμένα με 500 τουφέκια και άλλο πολεμικό υλικό να ξεφορτώνεται στην αποθήκη της εθνικής αντίστασης δεν γνώριζε ιστορία .
Ο καταδότης έκτιζε την δική του ιστορία .
Έκανε την ατιμία λάβαρο .
Δεν ήξερε πως οι Πυλιώτες μεγάλωσαν σε ένα χωριό που κάθε πέτρα και κλαδί εδώ επάνω στα Δερβενοχωρίτικα χώματα μολογάει για θρύλους , για ηρωισμούς , για λευτεριά και ορκίζονται να κρατούν την περιοχή τους ελεύθερη από τους βαρβάρους επιδρομείς .
Οι πληροφορίες που πήραν οι Ναζήδες από τον συνεργάτη τους για το πολεμικό υλικό που ξεφορτώθηκε στην πύλη εξυπηρετούσε τα σχέδια τους για το ξεκαθάρισμα της εθνικής αντίστασης .
Ένας λόχος με δύναμη 142 άριστα εξοπλισμένα ανθρωπόμορφα τέρατα ανηφορίζουν την Πάστρα και νύκτα περνάνε τις << Πόρτες >> για να κάψουν το χωριό Πύλη .
Ένα τσοπανόπουλο ο περικλής Λύγκος λούφαξε στην στρέχα της καλύβας βλέποντας τους Γερμανούς να βαδίζουν με αργό και σίγουρο βηματισμό προς το χωριό .
Δεν είχε ξαναδεί Γερμανούς , του φάνηκαν σαν φαντάσματα μέσα στην νύκτα . Δεν έκανε καμία κίνηση , τους άφησε να περάσουν .
Η φάλαγγα είχε κάμποσο απομακρυνθεί όταν συνήλθε .
<< Κάτι πρέπει να κάνω >> σκέφτηκε , αυτοί θα κάψουν το χωριό θα σκοτώσουν τους κατοίκους .
Η άγρια αυτή σκηνή χοροπηδούσε μπροστά στα μάτια του απίστευτη ,  απίστευτα ζωντανή .
Και έφυγε , έκοψε δρόμο , έβαλε φτερά στα πόδια του δείχνοντας μια βαθιά περιφρόνηση στις μυτερές πέτρες και στα πουρνάγκαθα , μπήκε στο χωριό και άρχισε να φωνάζει .

-    Ίκενει βίιν Γερμανότ (φύγετε έρχονται Γερμανοί ) .

-    Έφτασε στο σπίτι του Στέφα και άρχισε να κτυπάει την πόρτα φωνάζοντας με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει .
-    Στέφ , Στέφ Βίιν Γερμανότ (Στέφα , Στέφα έρχονται Γερμανοί ) .
Στην πόρτα φάνηκε ο Στέφας αγουροξυπνημένος , τα μάτια του γυάλιζαν παράξενα ,  σχεδόν αγριεμένα .
Έγειρε το κεφάλι του αριστεροδεξιά για να διακρίνει μέσα στο μισοσκόταδο τον απρόσμενο μεταμεσονύκτιο επισκέπτη και ρώτησε .

-    Τσ Θέρετ ρε ; Κούς βιέν ; ( Τι φωνάζεις ρε ; Ποιος έρχεται ; )
-    Γερμανότ … βίιν Γερμανότ …  ( Γερμανοί … έρχονται Γερμανοί )
-    Γκά κού Βίιν ; (Από πού έρχονται ) .
-    - Γκά Πάστρα γκίτεν γκά πρόϊ (Από την Πάστρα ανεβαίνουν το ρέμα ) .

Το αναπάντεχο νέο διαδόθηκε σαν αστραπή μέσα στο χωριό .
Το απαίσιο μήνυμα , μήνυμα θανάτου και απελπισίας κυριάρχησε παντού , Βίιν Γερμανότ ( έρχονται Γερμανοί ) .
Σιγά – σιγά άρχισαν να συγκεντρώνονται οι κάτοικοι του χωριού ατού Στέφα την αυλή και ένα ερώτημα πλανιέται στα πρόσωπα όλων .
-    Τσ μπένεμ νάνι ; Ντο ντιέγκεν κατούντιν Γερμανότ , ντό βράσεν ντιέλτ .
-    ( Τι γίνεται τώρα ; Θα κάψουν το χωριό οι Γερμανοί , θα σκοτώσουν τα παιδιά ) .
Ο Στέφας έδωσε την απάντηση στο βουβό αυτό ερώτημα .

-    ΓΙΕΜΙ ΕΔΕ ΝΕΒΕ ΚΤΟΥ .

-    Μώς νιέ νούκ ντό χίιν νε κατούντ γκά ατά .

-   
( ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΕΔΩ , ούτε ένας δεν θα μπει στο χωριό από αυτούς ) .

Μπήκε μια στιγμή στο σπίτι και βγήκε με ένα μαύρο κοντογούνι στην πλάτη του και ένα όπλο στο χέρι .
Ένει πασόε ( Ελάτε μαζί μου ) είπε στους συγκεντρωμένους κατοίκους .
Με βήμα αποφασιστικό ο έφεδρος Λοχίας Στέφας Μαλλιάτσης έφτασε στην αποθήκη με τα όπλα , που είχαν μεταφερθεί την προηγούμενη μέρα στο χωριό .
Έσπασε την πόρτα της αποθήκης .
Εκατό χοντρόπετσα ροζιασμένα από την σκληρή βουνίσια ζωή χέρια οπλίστηκαν με λιανοτούφεκα και ένα οπλοπολυβόλο που αυτή την κρίσιμη στιγμή προσπαθούσαν να μάθουν τον χειρισμό του .
Οι εκατό οπλισμένοι Πυλιώτες αφού χωρίστηκαν σε ομάδες ξεκίνησαν για τα ταμπούρια με εντολή κανείς να μην ρίξει πριν τον Στέφα .
    Το χωριό άδειαζε από τα γυναικόπαιδα και τους γέρους .
Έχει αρχίσει να χαράζει . Ξημέρωνε η 16η Οκτωβρίου 1943 , οι Γερμανοί διακρίνονται τώρα καθαρά ακροβολισμένοι βαδίζουν προς το χωριό , προς την ανοικτή αγκαλιά του αθέατου αντιπάλου .
    Προχωρούν με σιγουριά έχοντας μπροστά από την φάλαγγα δύο τσοπανόπουλα τον Γιώργο και τον Σωτήρη γιός και ανιψιός του Στέφα , που τους έχουν πάρει από τα μαντριά .
Την ίδια ατιμία έκαναν πάντα .
Τους έλειπε η αληθινή στρατιωτική και ανθρώπινη λεπτότητα που οπλίζει τον άνθρωπο με ολύμπια αταραξία και τον κάνει συνειδητό όργανο ενός ιδανικού .
Οι Πυλιώτες αγωνιούν , ταράζονται .
Τι θα κάνει ο Στέφας ; Θα κτυπήσει ;
Οι Γερμανοί πλησιάζουν και το σύνθημα δεν έχει ακόμα δοθεί .
Η στιγμή κρίσιμη ο γιός του μπροστάρης .
Έρποντας μέσα από τα βράχια ένας Πυλιώτης έφτασε στο ταμπούρι του Στέφα , και του είπε .
<< Φύγε είσαι πατέρας θα τα καταφέρουμε μόνοι μας >> .
Αγρίεψε , τα μάτια του πέταξαν φλόγες , η ανάσα του έβραζε .
Το αρβανίτικο φιλότιμο , το χρέος στην πατρίδα και το χωριό του που αυτή την κρίσιμη στιγμή εμπιστεύθηκε την τύχη στα χέρια του , δεν του επέτρεπαν να κιοτεύσει .
Κιότης ;  Ποτέ ?
Σηκώνει το ντουφέκι , σημαδεύει και τραβάει την σκανδάλη .
Πρώτος νεκρός ο Πρωτογιός του .
Την ίδια στιγμή εκατό Πυλιώτικα λιανοτούφεκα ξερνούν φωτιά .
Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν , συνήλθαν όμως γρήγορα , πιάνουν θέσεις , στήνουν τα μυδράλια που αρχίζουν να κροταλίζουν .
Δημιουργείται μία κόλαση φωτιάς .
Ο τόπος έπηξε από Γερμανικά πτώματα .
Οι Πυλιώτες κατόρθωσαν να καθηλώσουν τον  Γερμανικό λόχο .
Η μάχη κράτησε ως το σούρουπο , οι διαλεχτοί της άγριας φυλής του τρίτου Ράϊχ εξαντλημένοι από την πολύωρη μάχη με λιγοστά πια πυρομαχικά , διψασμένοι και καταματωμένοι σήκωσαν λευκή σημαία .
Ερείπια ψυχικά και σωματικά 42 φαντάροι και ένας δεκανέας από τα επίλεκτα σώματα των SS με τον τρόμο ζωγραφισμένο στα πρόσωπά τους παραδόθηκαν στους υπερασπιστές της Δερβενοχωρίτικης γης .
Την ώρα που αυτά τα ράκη παρήλαναν μπροστά από τον Αρβανίτικης καταγωγής Συνταγματάρχη Γιώργο Ρήγο Διοικητή του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ , ένας πατέρας , ο τραγικός πατέρας Στέφας Μαλλιάτσης , στο πεδίο της μάχης , ανάμεσα στα γερμανικά πτώματα , θα βρει το παιδί του.

Το πήρε στην αγκαλιά του και τρεκλίζοντας σαν μεθυσμένος θα το παραδώσει στην άμοιρη μάννα .
Ύστερα από 36 ολόκληρα χρόνια η πατρίδα θυμήθηκε και έστησε στο πεδίο της μάχης κάποιο μνημείο και έτσι ο μεγάλος αιμοδότης της μάχης, ο ήρωας Στέφας Μαλλιάτσης λίγους μόνο μήνες πριν το θάνατό του
 (7- Ιουνίου 1978  ) θα διαβάσει συλλαβιστά την ένδειξη που είναι γραμμένη στην μαρμάρινη πλάκα .

ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΟΙ ΠΥΛΙΩΤΕΣ
ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ
ΓΡΑΨΑΝ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΝΔΟΞΕΣ
ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (1940 – 1941 )

ΣΤΙΣ 16 – 10 – 1943 ΣΥΣΣΩΜΟΙ ΟΙ ΠΥΛΙΩΤΕΣ ΜΕ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟ ΣΤΕΦΑ ΜΑΛΛΙΑΤΣΗ ΕΞΟΝΤΩΣΑΝ ΕΝΑ ΣΙΔΗΡΟΦΡΑΓΜΑ ΛΟΧΟ ΤΗΣ ΒΕΡΜΑΧΤ ΠΟΥ ΕΡΧΟΝΤΑΝ ΝΑ ΚΑΨΕΙ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ .
ΝΕΚΡΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ .         100
ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ                     42
ΠΥΛΙΩΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΣΤΗ ΜΑΧΗ
ΝΕΟΣ  ΓΙΩΡΓΟΣ                               ΕΤΩΝ 18
ΚΩΝΣΤΑΣ   ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ          ΕΤΩΝ 50
ΣΤΑΜΑΤΗΣ    ΓΙΩΡΓΟΣ                   ΕΤΩΝ 70
ΕΚΤΟΡΑΣ                                          ΕΤΩΝ 25
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΟΠΛΟΥΣ ΠΟΥ ΕΠΙΑΣΑΝ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΑΝ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΣΑΝ ΑΣΠΙΔΑ ΕΠΕΣΑΝ
ΜΑΛΛΙΑΤΣΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (ΓΙΟΣ ΑΡΧΗΓΟΥ)     ΕΤΩΝ 18
ΜΑΛΛΙΑΤΣΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ                                    ΕΤΩΝ 20
ΛΥΓΚΟΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ                                   ΕΤΩΝ 18
ΒΛΑΧΟΣ   ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ                                 ΕΤΩΝ 18
ΝΤΑΡΔΑΣ ΝΩΝΤΑΣ                                        ΕΤΩΝ 53
ΠΥΛΙΩΤΕΣ ΠΟΥ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ  ΝΑΖΙ ΣΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥΣ
ΓΚΕΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ                                       ΕΤΩΝ 75
ΚΟΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΑΝΑΠΗΡΟΣ)              ΕΤΩΝ 44
 ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ                     ΕΤΩΝ 70
ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ  ΓΕΩΡΓΙΟΣ                      ΕΤΩΝ 70
ΣΤΥΛΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ  ΑΣΗΜΩ                       ΕΤΩΝ 70

ΤΟΥ  ΘΑΝΑΣΗ ΚΥΡΙΑΚΟΥ 

Η ηρωική αντίσταση των σεμνών αλλά γενναίων κατοίκων της Πύλης και η ωραία στάση του αρχηγού τους Στέφα , ενέπνευσε στο μεγάλο φίλο του ΕΛΑΣ Αιμίλιο Βεάκη ένα εποικολυρικό ποίημα με τον τίτλο << Δερβενοχώρια >> .

………………………………………..
<<Προσοχή >> κράζει ο Στέφας <<Κανένας
δεν θα βαρέσει πριν από μένα ,
και γω δεν θα ρίξω αν δεν φτάσουν
στου δρόμου το λόξευμα , κάτου ,
εκεί πουν η αγριλιά , στο χαντάκι .
Τώρα ασάλευτο ? Μη δίνετε στόχο ? >>

Ξαφνικά της στημένης παγάνας
Οι καρδιές σταματάνε .
Σύγκρυο νιώθουν κι ανατριχιάζουν
Λες και χούφτιασαν φίδι .

Στων Ναζίδων τη φάλαγγα που όλο ζυγώνει
προπορεύονται τρία Πυλιώτικα αγόρια ,
δυό ορφανά κι από μάνα κι από πατέρα ,
μπιστικοί , που δουλεύουν στα πράϊτα ,
και στη μέση απ’ τα δυό πιο μεγάλο ,
το μονάκριβο αγόρι του Στέφα .
Καθώς φύλαγαν τα γιδοπρόβατα πέρα
οι Γερμανοί τα τσάκωσαν
και τα βάλανε μπρός για οδηγούς και γι’ ασπίδα .

Απ’ τη θέση τους όσοι μπορούσαν
ν’ αντικρύσουν  το Στέφα
τον τηράνε , γιομάτοι αγωνία ,
απορώντας να ιδούν τι θα κάνει ,

Με τα μάτια του ορθάνοιχτα ,
Τεντωμένα από φρίκη .
Το παιδί του θωρεί , σαστισμένος για λίγο .
Σκύφτει κάτου στερνά το κεφάλι
Και τα φρύδια σουφρώνει ,
Λες και μάλωμα στήνει με την καρδιά του .
Μα η φάλαγγα ως τόσο ζυγώνει .

Το παιδί προχωρεί μ’ άστατο βήμα ,
Κι όλο κάνει ως να θέλει το κεφάλι να στρέψει
Να δει πίσω , που τον ακολουθάει
Γερμανός βαθμοφόρος , με πιστόλι στο χέρι .
Και τα δυό φορτηγά κι αυτά το ίδιο
άλλοι δυό Γερμανοί τα’ χουν μπρός τους ,
κι από πίσω βαδίζει
μ’ ασφαλισμένης πορείας αργό βήμα
τα μυδράλια , τους όλμους και τα πολυβόλα
κουβαλώντας ο λόχος .
Προχωρούνε στο λόξευμα φτάνουν του δρόμου
κι είναι βήματα πια που τους χωρίζουν
απ’ την αγριλιά στο  χαντάκι .

Πλευρισμένος στο Στέφα , τον σκουντά ο μπάρμπα –Γιώργης
<<Στέφα , πές . Τι θα κάνουμε , . πες? Νιώρα , Νιώρα? >>
Τι να γίνεται τάχα στην ψυχή του Πατέρα ;
Ποιος μπορεί τη φουρτούνα να νοιώσει
Που τα στήθια του σκίζει ; Κανένας ?
Γιατί ψύχραιμα , δες , χωρίς βιάση , λες γιομάτος γαλήνη, σιωπηλά το ντουφέκι σηκώνει ,
σταθερά σημαδεύει και ρίχνει ?
Να ? Το σύνθημα το’ δωσε ?
Να ? Το σύνθημα το’ δωσε ? Αυτό ήταν .
Τι άλλο χρέος μπορούν τώρα πια να ζητήσουν ;


Ομαδόν τα πυρά κι απ’ τις τρείς τις ομάδες
Κι απ’ τις γύρω κορφές άγρια μουγκρίζει .
Μοιάζει το βρήκε στο πέλαο μανιασμένος κυκλώνας .

………………………………………………………….

Μεσ’ το σούρουπο τώρα που απλώνετ’ αγάλια
Να σκεπάσει σαν πέπλος γαλήνης και λήθης
Ζωντανούς και νεκρούς , δώθε κείθε πλανιέται
Βουβά και στα πτώματα γέρνει ένας άνδρας .
Στέκει ξάφνου και αργά γονατίζει .
Απ’ το χώμα σηκώνει ένα νιό παλικάρι .
Μέσα σ’ αίμα πηχτό τα φτωχά του σκουτιά του .
Με σβησμένη τη φλόγα της ζωής , τα ματάκια
μνέσκουν έτσι ανοιχτά , ξαφνιασμένα ,
<< συ πατέρα με σκότωσες ; >> σαν να ρωτάνε .
Το ρώτημα λες κι αφουγκριέται ο πατέρας .
Σκύβει ακόμα κοντά του , μάτια με μάτια ,
Σιγαλά κι έτσι απλά του απαντάει .
<< Ναι παιδί μου , για την πατρίδα ? >>