Αγιος Θωμάς (Λιάτανη)

εξωκλήσι Αγίου Θωμά

Ο ναός φέρει το όνομα του προστάτη του χωριού, δίπλα στον Ασωπό Ποταμό. Η παράδοση θέλει τον Αγιο Θωμά να μην επιτρέπει στην πανώλη να περάσει το ποτάμι και οι κάτοικοι τον τίμησαν με το όνομα του χωριού. Ο ναός αποτελεί πύργο από την εποχή της τουρκοκρατίας. Ωστόσο από την έρευνα του πανεπιστημίου Leiden η εκκλησία χαρακτηρίζεται μεσοβυζαντινή γύρω στον 12ο αιώνα. Ο τρούλος είναι μεταγενέστερος. Ακριβώς απέναντι στο λόφο βρίσκεται η αρχαία Τανάγρα.

Συμφωνα με τον Prof. A.Schachter, McGill, το κτίσμα θεωρείται πρωτοχριστιανική βασιλική του 10ου αιώνα. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία ανέκτησε την Βοιωτία από τους Σλάβους και έτσι άρχισε η αποίκηση των γύρω χωριών, τα οποία αναλαμβάνουν τον ρόλο της αρχαίας Τανάγρας και του καταφυγίου του Αγίου Κωνσταντίνου στο Κλειδί. Την εποχή των σταυροφορειών, η περιοχή περνά στην διοίκηση Φράγγου λόρδου, που μετατρέπει το ξωκλήσι σε φεουδαρχικό πύργο.(13ος αιώνας). Πανηγυρίζει την Κυριακή μετά το Πάσχα.

Απολυτίκιον
Ὡς θεῖος Ἀπόστολος, θεολογίας κρουνούς, ἐνθέως ἐξήντλησας, ἐκ λογχονύκτου πλευρᾶς, Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠμῶν. Ὅθεν τῆς εὐσέβειας, κατασπείρας τὸν λόγον, ἔλαμψας ἐν Ἰνδίᾳ, ὡς ἀκτὶς οὐρανία, Θωμὰ τῶν Ἀποστόλων, τὸ θεῖον ἀγλάισμα.
Κοντάκιο
Ὡς κοινωνός τοῦ ἐκ πλευρᾶς ἄφεσιν βλύσαντος, τοῦ ζωηφόρου ὁμοιώματος ἐτρύφησας, λογχευθεῖς Θωμά πανεύφημε τήν πλευράν σου. Ἀλλ’ ὡς Μάρτυς καί Ἀπόστολος θεοληπτος, σωσωσμένους τῷ Δεσπότη σου προσάγαγε, τούς βοώντας σοί, χαίροις μάκαρ Ἀπόστολε.
Μεγαλυνάριο
Τῇ χειρὶ ἁψάμενος τῆς πλευρᾶς, τοῦ βλύσαντος κόσμῳ, ἀθανάτου ζωῆς κρουνούς, ἐξ αὐτῆς ἐδέξω, δογμάτων θεῖα ῥεῖθρα, δι’ ὧν ψυχὰς ἀρδεύεις, Θωμᾶ Ἀπόστολε. 
Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Θωμά, ανήκει αρχιτεκτονικά στον τύπο του εγγεγραμμένου απλού δικιόνιου ναού με τρούλο. Εξωτερικά φαίνεται σαν ένας πέτρινος όγκος με επίπεδη στέγη πού στο κέντρο της εξέχει μικρός τρούλος. Το αρχικό κτίσμα έχει υποστεί διάφορες παρεμβάσεις με κυριότερη εκείνη τής μετασκευής του κατά την περίοδο τής Φραγκοκρατίας σε χωροδεσποτικό πύργο. Στην τοιχοποιία του ναού χρησιμοποιήθηκαν αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη από αρχαία κτίρια της γειτονικής Τανάγρας, ενώ έχουν διατηρηθεί και πολλά βυζαντινά γλυπτά μεταξύ των οποίων και ένα με παράσταση ανατολικής επίδρασης.

Στην αριστερή όχθη του Ασωπού ποταμού(γνωστός και με το όνομα Φουριέμι), κοντά στο δέλτα με το παραπόταμο Λάρι υπάρχει ένας μύλος που γυρίζει με τη ροή και των δύο ποταμών.
Στο σημείο αυτό και στη δεξιά όχθη του Ασωπού υπάρχει ένας υψηλός πύργος, κατασκευασμένος πιθανά από Φράγκους.
Ο πύργος έχει μετατραπεί σε εκκλησία, στην οποία υπάρχουν αρκετές ραβδωτές δωρικές στήλες καλυμμένες από στρώμα στόκου και ένα τετράπλευρο μαύρο μάρμαρο από την Τανάγρα με αναγραφή σε χαρακτήρες παλαιάς εποχής του ονόματος ΗΣΧΙΝΑΣ(Βοιωτική γραφή του ονόματος Αισχίνης).
Στον τοίχο εξωτερικά του πύργου υπάρχει άλλη μια μαρμάρινη επιγραφή. Η επιγραφή αρχίζει με ένα επίγραμμα σε δύο ελεγειακά δίστιχα. Φαίνεται να ήταν τοποθετημένη σε άγαλμα που αφιερώθηκε από κάποιον Φορύστα, γιο του Τρίακου, που είχε επιτύχει νίκη στους αγώνες του Δία και είχε πρωτεύσει σε πολλούς αγώνες δρόμου.
Οι στίχοι που ακολουθούν είναι σε κοινά ελληνικά και είναι ένα είδος προξενίας, στη Βοιωτία, από τον κόσμο της Τανάγρας, ως 'ρουσφέτι' υπέρ Διόσκουρου Αθηναίου.
Δεν υπάρχει προφανής σύνδεση του θέματος μεταξύ του επιγράμματος και του διατάγματος, και είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο κατέληξαν στην ίδια πέτρα. Το ότι οι στίχοι είναι στην Ελληνική και το διάταγμα στην Βοιωτική , δεν προκαλεί έκπληξη, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι είναι σύγχρονα, επειδή ο Πίνδαρος προτιμούσε τη δωρική αντί της δικής του διαλέκτου. Οι ποιητές έκαναν χρήση αυτής της γνώσης από την εποχή του Ομήρου, χρησιμοποιώντας κάθε διάλεκτο ή όλες μαζί.
Η διπλωματία από την άλλη πλευρά, φαίνεται να έχει διατηρήσει τις τοπικές μορφές σε πολλά μέρη της Ελλάδας, ακόμη και μετά την περίοδο της κοινής χρήσης. Στην πρώτη επιγραφή, ενώ ο ποιητής έγραψε σε Ελληνική, ο κατασκευαστής του αγάλματος έγραψε το όνομα στη βοιωτική: Καφισίας επόεισε.

Πηγή: Travels in Northern Greece. William Martin Leake, 1835


--------------------------------------------------------------------------------------



------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΤΟ ΑΗΔΟΝΙ ΤΗΣ ΛΙΑΤΑΝΗΣ

Στις  8  Σεπτέβρη 1943, στη Λιάτανη είχαν πανηγύρι. Γιόρταζαν το Γενέσιον της Θεοτόκου,όπως αναφέρει και το ημερολόγιο.
Οι Λιαταναίοι μας κάλεσαν στη γιορτή τους. Πήγαμε. Μαζί με τον
1ο λόχο, που είχε 85 άνδρες , ήρθε και η διοίκηση του υπαρχηγείου Αττικής (Λακιώτης , Θεοχάρης , Γαβριώτης ) , που στο μεταξύ είχε μετονομαστεί σε 1ο  Τάγμα και εκείνες τις ημέρες βρισκόταν στη Μαζαρέκα.
Μετά τη λειτουργία ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους του χωριού οι πιο πολλοί πλημμύρισαν την πλατεία. Εμείς συνταγμένοι τραγουδήσαμε τα αντάρτικα τραγούδια μας , σκόρπισαν μετά οι αντάρτες , άρχισαν τα κεράσματα , φτιάχτηκε σιγά-σιγά το κέφι , στήθηκε και ο χορός . Τότε με πλησιάζουν μερικοί Λιαταναίοι .
Αλέξανδρε, αν είχαμε τον Παπαδημητρίου με το κλαρίνο του , τότε θα έβλεπες γλέντι και χορό .
Και ποιος είναι αυτός ο Παπαδημητρίου ; Γιατί δεν πάτε να τον φέρετε;
Α , τόσο εύκολο το έχεις εσύ ;
Ο Παπαδημητρίου ήτανε το καλλίτερο κλαρίνο της  Αττικής και της Βοιωτίας . Από την Αθήνα κατέβαιναν με αμάξια να τον πάρουν να παίξει σε πλούσιους γάμους . Αν εσύ τον καταφέρεις να έρθει θα αξίζεις πολλά . Τώρα αυτός έχει το πιο μεγάλο μαγαζί εδώ στην Λιάτανη και μόνο  για το κέφι του παίζει πιά .
Ρώτησα που είναι το μαγαζί του Παπαδημητρίου και μου το έδειξαν . Μπαίνω μέσα και βλέπω ένα παντοπωλείο του παλαιού εκείνου τύπου που είχε από χασέδες, ελαιοχρώματα και χρώματα για βαφές υφασμάτων, πρόκες , σαρδέλες , ελιές και ρακί  Στον μπάγκο καθόταν ένας βαρύς στην όψη , ηλικιωμένος άνθρωπος .
Καλημέρα , λέω πρόσχαρα, μόλις μπήκα μέσα στο μαγαζί.
Καλημέρα , μου απάντησε μονοκόμματα..
Είμαι περαστικός από το χωριό σας και δίψασα .Μπορώ να πιω ένα ρακί;
Μπράβο , λέει , για αυτό το έχουμε το μαγαζί . Μάλιστα να μου επιτρέψεις  να σε κεράσω……..
Όχι συναγωνιστή , σε πρόλαβα , θα κεράσω εγώ και το δικό σου , αν καταδέχεσαι να μου κάνεις παρέα να μην το πιω μόνος μου, σαν αγωγιάτης.
Καλός είσαι εσύ , λέει  ο Παπαδημητρίου , κοιτάζοντάς με από επάνω έως κάτω ερευνητικά, έτσι που το φέρνεις δεν μπορώ να σου πω όχι. Και φέρνει τα δύο ρακιά  με το σχετικό μεζεδάκι.
Τσουγκρίσαμε τα ποτήρια , είπαμε <<καλή λευτεριά >>. Του ζητάω να μάθω με ποιόν έχω την τιμή να κάνω παρέα .
Παπαδημητρίου ,συστήνετε , του λόγου σου ;
--ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ .
Έπειτα  από μισή ντουζίνα ρακιά που κατεβάσαμε, άλλαξε η ατμόσφαιρα άναψε η συζήτηση γύρω από τον αγώνα . Εγώ όλο και του το έφερνα , πως ο κάθε ένας , εκεί που ευρίσκεται, εμείς με το όπλο στο χέρι, εκείνος μέσα στο χωριό του, μπορεί όταν πραγματικά το θέλει και το πιστεύει , να προσφέρει ότι του επιτρέπουν οι δυνάμεις του….
Να  κάνει το καθήκον του…….
Ήθελα  να τον κάνω να καταλάβει πως , κατά την γνώμη μου εκείνος δεν πρόσφερε και δεν έκανε τίποτα για τον αγώνα. 
Ώσπου κάποια στιγμή βοήθησε το ρακί , μου λέει τσαντισμένος .
Πες μου συναγωνιστή Αλέξανδρε , και εάν δεν το κάνω να με φτύσεις .
Αυτό ζήταγα και εγώ , και του λέω.
Αυτή την ώρα εμείς τα πίνουμε εδώ , και στο χωριό αυτή την στιγμή βρίσκονται 100  αντάρτες .Αυτά τα παιδιά που λείπουν καιρό από τα  σπίτια τους , έχουν μια ευκαιρία  σήμερα που τα παιδιά  που λείπουν καιρό από τα σπίτια τους , έχουν μια ευκαιρία  σήμερα που γιορτάζει το χωριό σας , να  χορέψουν , να τραγουδήσουν , να ξανοίξει η καρδιά τους.
Και ποιος τους εμποδίζει να χορέψουν όσο θέλουν ;
Μα , γάμος δίχως όργανα γίνεται Παπαδημητρίου;
Πανηγύρι δίχως κλαρίνα και βιολιά ; 
Στο χέρι σου είναι να προσφέρεις αυτή την χαρά σε εμάς που είμαστε φιλοξενούμενοι  και στους συγχωριανούς σου που πετάει και αυτών η καρδούλα τους .
Με αγκαλιάζει ο Παπαδημητρίου ενθουσιασμένος και συγκινημένος .
Μου την έφερες τόσο όμορφα , που δεν μπορώ να αρνηθώ . Καρτέρα και έφτασα .
Κατέβηκε σε λίγο με το κλαρίνο του , έκλεισε το μαγαζί και  σε δύο λεπτά φθάσαμε στην πλατεία .Χάλασε ο κόσμος από το γλέντι και τον ενθουσιασμό και οι Λιαταναίοι λέγανε .
Χρόνια  είχαμε να ακούσουμε τον Παπαδημητρίου , το Αηδόνι του χωριού μας , σε πανηγύρι .
Το πανηγύρι συνεχίστηκε μετά λίγες ημέρες στον Άγιο Αθανάσιο , μια ερημοκκλησιά , λίγο πιο ψηλά από την Λιάτανη .Εκεί καλεσμένη από τους κατοίκους του χωριού , κατέβηκε η διοίκηση του  1/34 Τάγμα  με τον 1ο  λόχο, στον οποίο ήμουν πολιτικός υπεύθυνος .
Ήταν μια πολύ όμορφη ημέρα , χαρά θεού, που λένε. Στρώσανε οι Λιαταναίοι καταγής τις κουβέρτες τους , απλώσανε επάνω τα φαγιά τους, και τα κρασιά τους , και κάθε οικογένεια κάλεσε από δύο –τρεις αντάρτες στο τραπέζι της .Εμένα με φώναξε κοντά του ο Παπαδημητρίου που ήμασταν πια  φίλοι .
Αυτή την ημέρα δεν χρειάστηκε να του το ζητήσει κανείς να κελαϊδήσει . Μόλις ήρθε στα κέφια , έπιασε με το κλαρίνο του τραπεζιού , και τα πουλιά σταμάτησαν για να ακούσουν και εκείνα ….
Σε λίγο , όταν είχαμε πια φάει και πιει , ήρθε αυθόρμητα η διάθεση για χορό . Έπιασε και πάλι ο Παπαδημητρίου το κλαρίνο, σηκώθηκαν αντάρτες και Λιαταναίοι με τις τσούπρες τους και μπήκαν στο χορό .Σε μια στιγμή λέει ο Θεοχάρης στον Παπαδημητρίου .
Μπορείς να μας παίξεις την Ιτιά ;
Μπράβο του απαντά , και αρχίζει……
Φτερά κάνουν τα πόδια του Σεγδιτσιώτη Καπετάνιου, συνεπαρμένου από τις τρίλιες του κλαρίνου. Ήταν σπουδαίος χορευτής ο Θεοχάρης. Χόρευε στις μύτες των τσαρουχιών οι φτέρνες του δεν άγγιζαν τη γη. Πάνω στον ενθουσιασμό μου, τραβάω το περίστροφο και αδειάζω και τις έξι σφαίρες. Ακολουθεί δεύτερος  ο Θεοχάρης και το βροντάει και εκείνος . Και τότε, πριν προλάβει κανείς τους να τους σταματήσει, αρχίζουν να ρίχνουν όλοι οι αντάρτες, και αντιλαλήσαν τα βουνά………
Δύο-τρεις ημέρες αργότερα , μάθαμε πως οι Γερμανοί στην Θήβα – Σχηματάρι – Κακοσάλεσι – Μαλακάσα – ακούγοντας τους πυροβολισμούς ανησύχησαν , νομίζοντας πως κάποιο δικό τους τμήμα πιάστηκε σε μάχη με τους αντάρτες . Επειδή όμως καμιά πληροφορία , σχετική , δεν μπόρεσαν να πάρουν από πουθενά , περιχαρακώθηκαν στις θέσεις τους και περίμεναν .

Την επομένη στο σκαμνί ο Αλέξανδρος .

Κατά καλή μου τύχη , όμως , ο αμέσως μετά από εμένα που το βρόντηξε ήταν ο καπετάνιος του τάγματος . Μα μήπως είχε μείνει και κανένας που δεν έριξε …;
Και εγώ απολογούμενος επικαλέστηκα τα λόγια του Χριστού …………
… ο αναμάρτητος   υμών πρώτος τον λίθο βαλέτω …..και απαλλάχτηκα  παμψηφεί…………….      


--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Εφημερίδα ΚΑΔΜΟΣ 2-10-1905
Αρχείο Παναγιώτη Δριχούτη του Αντωνίου εκ Τανάγρας Θηβών.

Αι Σκηναί της Λιάτανης

Ολόλκληρον το χωρίον ανάστατον. – Η στάσις των χωροφυλάκων. – Η αντίστασις των χωρικών. – Το ηρωικόν τηλεγράφημα του ενωματάρχου.

Κατά την παρελθούσαν Κυριακήν καθ’όν χρόνον ο Αριστ. Καββάς έφιππος μετέβαινε προς το ποιμνιοστάσιόν του, αφνιδίως ολίγον έξωθι του χωρίου συναντά τον επ’ αδελφή γαμβρόν του Στ. Κοντόν μετά του οποίου παλαιά μίση και άλλαι πολιτικής φύσεως διαφοραί αδιαλάκτως εχώριζον αυτόν.

Δεν εγνώσθη ακριβώς ποίαι φράσεις αντηλλάγησαν μεταξύ των δύο εχθρικώτατα χωριζόμενων στενών συγγενών. Αλλ’ ολίγον μετά την συνάντησιν ταύτην, ήτις  άγνωστον εάν ήτο παρασκευασμένη εκ μέρους του Κοντού, ούτος, επιτίθεται κατά του Καββά και αρχίζει σφοδρού κατ΄αυτού λιθοβολισμού. Τινές λέγουσι ότι και επυροβόλησε κατ’αυτού, δεν επιβεβαιώθη όμως εισέτι εάν τούτο εάν είνε αλληθές. Ο Καββάς προ τοιαύτης αφνηδίας επιθέσεως σύρει αμέσως το πιστόλιόν του, και πυροβολεί δια αυτού εις τον αέρα προς εφοβισμόν του Κοντού, όστις μετά τούτο φοβηθείς πράγματι, τρέπεται εις φυγήν και αναγγέλει εις τους δύο χωροφύλακας του εν τω χωρίω υπάρχοντος αστυνομικού σταθμού τα της συμπλοκής ταύτης και ότι ο Καββάς επυροβόλησε κατ’ αυτού όπως τον φονεύσει. Αλλά και ο Καβάς κατόπιν της δυσαρέστου ταύτης συναντήσεως του και των λαβόντων χώρα εθεώρησε καλόν να επιστρέψει εις το χωρίον ίνα και ούτος καταγγείλη αρμοδίως την πράξιν. Επιστρέφων όμως συλλαμβάνεται υπό των χωροφυλάκων και οδηγείται εις το αστυνομικόν κατάάστημα.  Εντεύθεν δε αρχίζει και ολόκληρος η σειρά των διαφόρων κωμικοτραγικών επισοδίων άτινα έθεσαν εις αναστάτωσιν ολόκληρον το χωρίον και τας αρχάς κατέληξαν δε εις την αποστολήν προς τον Εισαγγελέα τριών αθώων θυμάτων. Οι συγγενείς του Καββά και πολλοί άλλοι χωρικοί θεωρούντες ως άδικον την σύλληψιν αυτού και μόνου, ουχί δε και του γαμβρού του Κοντού όστις υπήρξε η κυρία των πράξεων αφορμή, αφέθη δε ελεύθερος άγνωστον διά ποίον λόγον, συνηθροίσθησαν προ του αστυνομικού καταστήματος και δια διαφόρων πληροφοριών και παρακλήσεων προσεπάθουν να πείσωσι τους χωροφύλακας ή να αφήσωσιν ελεύθερον και τον Καββάν ή να προβώσιν εις την σύλληψιν και του Κοντού. Πράγματι δε εις των χωροφυλάκων πεισθείς εις τους λόγους των χωρικών μεταβαίνει προς σύλληψιν του Κοντού. Αλλ’ εν τω μεταξύ ο Καββάς, εύρων κατάλληλιν ευκαιρείαν δραπετεύει εκ της Αστυνομίας και τρέπεται εις φυγήν. Ο εναπομείνας χωροφύλαξ εγκαταλείψας έρημον το αστυνομικόν κατάστημα τρέχει εις καταδίωξιν τούτου τον οποίον και συλλαμβάνει  εις ολίγα βήματα μακράν μη δυνάμενον να προχωρήση  ένεκεν πυρετών  και λυποθυμήσαντα. Η σύζυγος τούτου βλέπουσα τούτον εις τοιαύτην κατάστασιν ρηγνύει κραυγάς και τρέχει εις βοήθειά του. Επίσης μία παιδίσκη εξαδέλφη αυτού και τινες άλλοι συγγενείς του. Ο χωροοφύλαξ φοβηθείς επίθεσιν εκ  μέρους των χωρικών  σύρει πιστόλιον, όπερ μεθ’ εαυτού έφερε και δι’ αυτού απειλεί ή επιτίθεται κατά των χωρικών οίτινες όμως ουδεμίαν προσοχήν δίδοντες εις τας απειλάς αυτού μεταφέρουσι τον αναίσθητον πλέον Καββάν εις παρακειμένην οικείαν  όπου και το παρέσχον τας πρώτας βοηθείας και συνήλθον ούτος. Ο χωροφύλαξ πυρ και μανίαν  πνέων αποσύρεται εις το Αστυνομικόν κατάστημα όπου αναφέρει μετά τινάς ώρας τα διατρέξαντα εις τον απουσιάζοντα επί κεφαλής τυο σταθμού ενωματάρχην όστις υπό το πρίσμα των υπερβολικών του χωροφύλακος εντυπώσεων δια τηλεγραφήματός του προς τας αρχάς αναγγέλλει στάσεις, αντιστάσεις, διαρρήξεις αστυνομικού σταθμού, αποκλεισμούς και άλλα μυθώδη γεγονότα. Συνεπεία των οποίων κυριολεκτικώς, ανεστατώθησαν αύται, ούτω δε την επομένην έβλεπέ τις να τρε΄χωσιν εις την Λιάτανην Αστυνομικοί, Πταισματοδίκαι αποσπάσματα ως εάν επρόκειτο περί γεγονότος τινός όπερ έμελλε να συνταράξει το σύμπαν. Θλιβερώτεον πάντων όμως είναι ο επίλογος των σκηνών τούτων ας εδ….εν η ανοησία δύο χωροφυλάκων και πολλών χωρικών,όστις συνίσταται… αποστολήν προς τον εισαγγελέα υπαιτίου όλων των άνω αδικημάτων ατινα ετηλεγράφησε ο υπενωματάρχης  του Στυλ. Καββά, όστις ουδέ παρίστατο καν κατά τας σκηνάς ταύτας της συζύγου του Αριστ. Καββά και μιας μικράς παιδός εξαδέλφης τούτου.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------


Οδοιπορικό στον Άγιο Θωμά