Του Θανάση Χρήστου.
Ο όρος κοινόν σήμαινε στο δημόσιο δίκαιο των Ελλήνων το ομοσπονδιακό κρατικό σύστημα , το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή στον αρχαίο ελληνικό κόσμο κατά τον 4ο αιώνα π.χ.
Οι συνθήκες που προετοίμασαν στο απώτατο παρελθόν τη συγκρότηση των πολιτικών αυτών κοινών ήταν ποικίλες . Αρχικά πρέπει να σημειωθεί πως καθοριστικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έπαιξε η τάση των ανθρώπων της ιδίας φυλής να συνέρχονται σε κοινά ιερά και να τελούν τις λατρευτικές τους ανάγκες που τους υπενθύμιζαν την κοινή τους καταγωγή .
Κατόπιν , οι οικονομικές , κοινωνικές , και πολιτικές ανάγκες καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό το ρό0λο και την λειτουργία των κοινών . Κατά συνέπεια , ο κοινός λατρευτικός τύπος δεν ήταν ο λόγος συγκρότησης και ύπαρξης των κοινών αλλά απλά το σύμβολο της πολιτικής τους ένωσης .
Το κοινό συμπερασματικά ήταν συνδυασμός αμφικτυονίας , συμπολιτείας και συμμαχίας και είχε ως βασικό στόχο την διαφύλαξη της αυτοτέλειας κάθε πόλης – κράτους και ταυτόχρονα την επιβολή της σε ευρύτερα ζητήματα κοινοπολιτείας .
Κάθε πόλη , όταν προσχωρούσε στο κοινό , εκχωρούσε τα δικαιώματα της εξωτερικής της υπόστασης ως κρατικής οντότητας στην ομοσπονδία . Το κοινό ασκούσε την κυριαρχική του εξουσία με τις ομοσπονδιακές συνελεύσεις και τις εκκλησίες , στις οποίες είχαν δικαίωμα συμμετοχής όλοι οι πολίτες των βουλών ή συνεδρίων . Στα τελευταία αυτά όργανα συμμετείχαν όσοι εκλέγονταν από τις πόλεις ως αντιπρόσωποι . Οι συγκεκριμένες συνελεύσεις ήταν τα σώματα εκείνα που εξέλεγαν τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του κοινού , οι οποίοι είχαν την υποχρέωση να εκτελούν τις αποφάσεις τους , να εφαρμόζουν την εξωτερική πολιτική του κοινού και να προασπίζουν τα συμφέροντα του συνόλου .
Το αρχαιότερο πρότυπο του πολιτικού αυτού συστήματος , όπως περιγράφηκε , ήταν το κοινόν των Βοιωτών , το οποίο συσωματώθηκε τον 6ο αιώνα π.χ. και ειδικότερα το 520 π.χ.
Καθοριστικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έπαιξε η ισχυρή οικονομία της περιοχής , που οδήγησε από νωρίς στο σχηματισμό διαφόρων αυτόνομων πόλεων – κρατών , ανάμεσα στις οποίες ξεχώρισαν η Θήβα και ο Ορχομενός , οι οποίες και ανταγωνίσθηκαν με σφοδρότητα η μία την άλλη για την κατάκτηση της πρωτοκαθεδρίας .
Παρά τον ανταγωνισμό και την αυτονομία τους όμως οι πόλεις αυτές κατάφεραν πρώτες απ΄ όλες να ιδρύσουν το περίφημο ομοσπονδιακό τους κράτος , το Κοινόν των Βοιωτών.
Τις ομόσπονδες πόλεις της Βοιωτίας ένωναν φυσικά όχι μόνο η κοινή θρησκεία , η διάλεκτος και τα ίδια οικονομικοπολιτικά συμφέροντα αλλά και στρατιωτικοί λόγοι μείζονος σπουδαιότητας , εφόσον η Ομοσπονδία τους ήταν ουσιαστικά αμυντική συμμαχία απέναντι σε κοινούς εχθρούς , που ήταν την εποχή εκείνη οι Αθηναίοι και οι Θεσσαλοί .
Οι Βοιωτικές πόλεις είχαν επιφορτισμένους με ομοσπονδιακές αρμοδιότητες , τους Βοιωτάρχες , και διέθεταν κοινό νόμισμα με σήμα την ασπίδα .
Κέντρα της Βοιωτικής Ομοσπονδίας ήταν τα δύο μεγάλα ιερά του Βοιωτικού χώρου , το ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στην Κορώνεια και το ιερό του Ποσειδώνος στην Ογχηστό κοντά στην Αλίαρτο και τα οποία εντόπισαν πρόσφατες έρευνες .
Γύρω στα τέλη του 6ου π.χ. αιώνα ορισμένες Βοιωτικές πόλεις , ανάμεσα σε αυτές και οι Πλαταιές , δυσανασχετώντας με την αυταρχική και σκληρή στα της Θήβας που είχε την πρωτοκαθεδρία στο κοινό διαφοροποιήθηκαν και προσχώρησαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία . Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε σφοδρή σύγκρουση τους Θηβαίους με τους Αθηναίους , με συνέπεια να ηττηθούν οι πρώτοι και να εξαναγκασθούν να περιορίσουν το χώρο επιρροής τους έως τον Ασωπό ποταμό . Αυτό αποτέλεσε και το προοίμιο της πολύχρονης αντιπαλότητας ανάμεσα στους Βοιωτούς και τους Αθηναίους .
Το Κοινόν των Βοιωτών δεν διαλύθηκε μετά την ήττα του συνασπισμού Αθηναίων – Θηβαίων στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.χ. από τους Μακεδόνες , ούτε μετά την καταστροφή της Θήβας τ6ο 335 π.χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο . Η αποδυνάμωση της Θήβας δημιούργησε τις προυποθέσεις , ώστε και οι άλλες Βοιωτικές πόλεις να αναζητήσουν έναν πιο δυναμικό ρόλο σε θρησκευτικό , πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο . Η περίοδος αυτή της ακμής , ωστόσο , ανακόπηκε με την διάλυση της Βοιωτικής Ομοσπονδίας το 171 π.χ. από τους Ρωμαίους .
Θα ανασυγκροτηθεί το Κοινόν των Βοιωτών , το 146 π.χ. με χαρακτήρα και ρόλο περισσότερο θρησκευτικό και θα δημιουργήσει ένα κλίμα ευνοϊκό για την συνέχιση των αγώνων ακόμα και κατά την διάρκεια τωντριών πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων .
Φυσικά μέσα από τις διαδοχικές αυτές φάσεις ακμής και παρακμής το Κοινόν των Βοιωτών έπαιξε σταθερά και αποτελεσματικά το ρόλο του εμπνευστή και οργανωτικού φορέα των Παμβοιώτιων Άθλων .
ΤΑ ΠΑΜΒΟΙΩΤΙΑ ΑΘΛΑ ΕΘΝΙΚΗ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΒΟΙΩΤΩΝ .
Σημαντική θέση ανάμεσα στο πλήθος των τοπικών εορτών κατέχουν τα Παμβοιώτια άθλα , τα οποία ήταν κοινή για όλους τους αρχαίους Βοιωτούς εορτή, όπως ήταν τα Παιώνια για τους Ίωνες, και είχαν χαρακτηριστικά της εθνικής εορτής . Τελούνταν το μήνα Παμβοιώτιο , αντίστοιχο του αττικού Βοηδρομιώνα ( δηλαδή Σεπτέμβριο με Οκτώβριο ), εκεί περίπου στα τέλη Σεπτεμβρίου.
Τα Παμβοιώτια άθλα διοργανώνονταν κάθε χρόνο από το Κοινόν των Βοιωτών προς τιμή της Ιτωνίας Αθηνάς στο ιερό ναό της στην Κορώνεια . Δικαίωμα συμμετοχής σε αυτά θα πρέπει να είχαν σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις μόνο Βοιωτοί . Κατά την διάρκεια της εθνικής αυτής εορτής των αρχαίων Βοιωτών δεν επιτρεπόταν να πολεμούν οι Βοιωτικές πόλεις μεταξύ τους και επιβαλλόταν αμέσως εκεχειρία .
Η θεσμοθέτηση της συγκεκριμένης εορτής έγινε πολύ παλιά , σε χρόνια που η Θήβα δεν είχε επιβληθεί με τον πλούτο και την ισχύ της στις υπόλοιπες πόλεις της Βοιωτίας . Κάθε πόλη έστελνε τους αθλητές της , οι οποίοι προέρχονταν από όλα τα σώματα του πεζικού και του ιππικού με απώτερο στόχο να συναγωνισθούν τους αντιπάλους τους και να διακριθούν με τις επιδόσεις και τις αρετές τους . Το πρόγραμμα περιλάμβανε ένα φάσμα αγώνων και σύμφωνα με αρκετές ενδείξεις σε αυτό υπήρχε και ένα τμήμα μουσικών ή ακόμα και θεατρικών διαγωνισμών .
Η Βοιωτία , ας υπογραμμισθεί εδώ, ήταν αμέσως μετά την Αττική ο χώρος όπου διεξάγονταν οι περισσότεροι αγώνες . Δεκαπέντε τον αριθμό ήταν οι αθλητικές εκδηλώσεις που διοργανώνονταν στην περιοχή της Βοιωτίας κατά την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή περίοδο ( τέλη 4ου αιώνα π.χ. έως το 2ο αιώνα μ.χ . ). Κάθε Βοιωτική πόλη διοργάνωνε μία ή δύο αθλητικές εκδηλώσεις και κορωνίδα όλων αυτών ήταν τα Παμβοιώτια Άθλα , για τα οποία είχε την οργανωτική ευθύνη , ό0πως ήδη σημειώθηκε , το Κοινόν των Βοιωτών .
Ενδεικτικά ας αναφερθούν ορισμένοι από τους αγώνες αυτούς , όπως ήταν τα Τροφώνεια στην Λιβαδειά προς τιμή του Τροφώνιου , τα Ερωτίδεια στις Θεσπιές κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Έρωτα , τα Μουσεία στην κοιλάδα των Μουσών κοντά στις Θεσπιές κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή των Ελικωνιάδων Μουσών , τα Σαραπιεία στην Τανάγρα κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Σάραπη , τα Αμφιαράια στον Ωρωπό κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Αμφιάραου , τα Πτώϊα στην Ακραίφια κάθε τέσσερα χρόνια αφιερωμένα στον Πτώο Απόλλωνα , τα Ανοιώνια στη Θήβα κάθε δύο χρόνια αφιερωμένα στο Διόνυσο , τα Χαριτήσια και τα Ομολώϊα στον Ορχομενό προς τιμή των Χαρίτων και πολύ πιθανόν του Διονύσου κ.αλ.
Ας απόθησαυρισθεί εδώ πως το Κοινόν των Βοιωτών διοργάνωνε εκτός από τα Παμβοιώτια και τα << Βασίλεια >> , τα οποία καθιερώθηκαν μετά τη μάχη των Λεύκτρων το 371π.χ. και την επικράτηση των Θηβαίων και ευρύτερα των Βοιωτών στους Σπαρτιάτες . Διεξάγονταν στη Λιβαδειά και ήταν αφιερωμένα στο Βασιλιά Δία .
Ο όρος κοινόν σήμαινε στο δημόσιο δίκαιο των Ελλήνων το ομοσπονδιακό κρατικό σύστημα , το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή στον αρχαίο ελληνικό κόσμο κατά τον 4ο αιώνα π.χ.
Οι συνθήκες που προετοίμασαν στο απώτατο παρελθόν τη συγκρότηση των πολιτικών αυτών κοινών ήταν ποικίλες . Αρχικά πρέπει να σημειωθεί πως καθοριστικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έπαιξε η τάση των ανθρώπων της ιδίας φυλής να συνέρχονται σε κοινά ιερά και να τελούν τις λατρευτικές τους ανάγκες που τους υπενθύμιζαν την κοινή τους καταγωγή .
Κατόπιν , οι οικονομικές , κοινωνικές , και πολιτικές ανάγκες καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό το ρό0λο και την λειτουργία των κοινών . Κατά συνέπεια , ο κοινός λατρευτικός τύπος δεν ήταν ο λόγος συγκρότησης και ύπαρξης των κοινών αλλά απλά το σύμβολο της πολιτικής τους ένωσης .
Το κοινό συμπερασματικά ήταν συνδυασμός αμφικτυονίας , συμπολιτείας και συμμαχίας και είχε ως βασικό στόχο την διαφύλαξη της αυτοτέλειας κάθε πόλης – κράτους και ταυτόχρονα την επιβολή της σε ευρύτερα ζητήματα κοινοπολιτείας .
Κάθε πόλη , όταν προσχωρούσε στο κοινό , εκχωρούσε τα δικαιώματα της εξωτερικής της υπόστασης ως κρατικής οντότητας στην ομοσπονδία . Το κοινό ασκούσε την κυριαρχική του εξουσία με τις ομοσπονδιακές συνελεύσεις και τις εκκλησίες , στις οποίες είχαν δικαίωμα συμμετοχής όλοι οι πολίτες των βουλών ή συνεδρίων . Στα τελευταία αυτά όργανα συμμετείχαν όσοι εκλέγονταν από τις πόλεις ως αντιπρόσωποι . Οι συγκεκριμένες συνελεύσεις ήταν τα σώματα εκείνα που εξέλεγαν τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του κοινού , οι οποίοι είχαν την υποχρέωση να εκτελούν τις αποφάσεις τους , να εφαρμόζουν την εξωτερική πολιτική του κοινού και να προασπίζουν τα συμφέροντα του συνόλου .
Το αρχαιότερο πρότυπο του πολιτικού αυτού συστήματος , όπως περιγράφηκε , ήταν το κοινόν των Βοιωτών , το οποίο συσωματώθηκε τον 6ο αιώνα π.χ. και ειδικότερα το 520 π.χ.
Καθοριστικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έπαιξε η ισχυρή οικονομία της περιοχής , που οδήγησε από νωρίς στο σχηματισμό διαφόρων αυτόνομων πόλεων – κρατών , ανάμεσα στις οποίες ξεχώρισαν η Θήβα και ο Ορχομενός , οι οποίες και ανταγωνίσθηκαν με σφοδρότητα η μία την άλλη για την κατάκτηση της πρωτοκαθεδρίας .
Παρά τον ανταγωνισμό και την αυτονομία τους όμως οι πόλεις αυτές κατάφεραν πρώτες απ΄ όλες να ιδρύσουν το περίφημο ομοσπονδιακό τους κράτος , το Κοινόν των Βοιωτών.
Τις ομόσπονδες πόλεις της Βοιωτίας ένωναν φυσικά όχι μόνο η κοινή θρησκεία , η διάλεκτος και τα ίδια οικονομικοπολιτικά συμφέροντα αλλά και στρατιωτικοί λόγοι μείζονος σπουδαιότητας , εφόσον η Ομοσπονδία τους ήταν ουσιαστικά αμυντική συμμαχία απέναντι σε κοινούς εχθρούς , που ήταν την εποχή εκείνη οι Αθηναίοι και οι Θεσσαλοί .
Οι Βοιωτικές πόλεις είχαν επιφορτισμένους με ομοσπονδιακές αρμοδιότητες , τους Βοιωτάρχες , και διέθεταν κοινό νόμισμα με σήμα την ασπίδα .
Κέντρα της Βοιωτικής Ομοσπονδίας ήταν τα δύο μεγάλα ιερά του Βοιωτικού χώρου , το ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στην Κορώνεια και το ιερό του Ποσειδώνος στην Ογχηστό κοντά στην Αλίαρτο και τα οποία εντόπισαν πρόσφατες έρευνες .
Γύρω στα τέλη του 6ου π.χ. αιώνα ορισμένες Βοιωτικές πόλεις , ανάμεσα σε αυτές και οι Πλαταιές , δυσανασχετώντας με την αυταρχική και σκληρή στα της Θήβας που είχε την πρωτοκαθεδρία στο κοινό διαφοροποιήθηκαν και προσχώρησαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία . Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε σφοδρή σύγκρουση τους Θηβαίους με τους Αθηναίους , με συνέπεια να ηττηθούν οι πρώτοι και να εξαναγκασθούν να περιορίσουν το χώρο επιρροής τους έως τον Ασωπό ποταμό . Αυτό αποτέλεσε και το προοίμιο της πολύχρονης αντιπαλότητας ανάμεσα στους Βοιωτούς και τους Αθηναίους .
Το Κοινόν των Βοιωτών δεν διαλύθηκε μετά την ήττα του συνασπισμού Αθηναίων – Θηβαίων στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.χ. από τους Μακεδόνες , ούτε μετά την καταστροφή της Θήβας τ6ο 335 π.χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο . Η αποδυνάμωση της Θήβας δημιούργησε τις προυποθέσεις , ώστε και οι άλλες Βοιωτικές πόλεις να αναζητήσουν έναν πιο δυναμικό ρόλο σε θρησκευτικό , πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο . Η περίοδος αυτή της ακμής , ωστόσο , ανακόπηκε με την διάλυση της Βοιωτικής Ομοσπονδίας το 171 π.χ. από τους Ρωμαίους .
Θα ανασυγκροτηθεί το Κοινόν των Βοιωτών , το 146 π.χ. με χαρακτήρα και ρόλο περισσότερο θρησκευτικό και θα δημιουργήσει ένα κλίμα ευνοϊκό για την συνέχιση των αγώνων ακόμα και κατά την διάρκεια τωντριών πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων .
Φυσικά μέσα από τις διαδοχικές αυτές φάσεις ακμής και παρακμής το Κοινόν των Βοιωτών έπαιξε σταθερά και αποτελεσματικά το ρόλο του εμπνευστή και οργανωτικού φορέα των Παμβοιώτιων Άθλων .
ΤΑ ΠΑΜΒΟΙΩΤΙΑ ΑΘΛΑ ΕΘΝΙΚΗ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΒΟΙΩΤΩΝ .
Σημαντική θέση ανάμεσα στο πλήθος των τοπικών εορτών κατέχουν τα Παμβοιώτια άθλα , τα οποία ήταν κοινή για όλους τους αρχαίους Βοιωτούς εορτή, όπως ήταν τα Παιώνια για τους Ίωνες, και είχαν χαρακτηριστικά της εθνικής εορτής . Τελούνταν το μήνα Παμβοιώτιο , αντίστοιχο του αττικού Βοηδρομιώνα ( δηλαδή Σεπτέμβριο με Οκτώβριο ), εκεί περίπου στα τέλη Σεπτεμβρίου.
Τα Παμβοιώτια άθλα διοργανώνονταν κάθε χρόνο από το Κοινόν των Βοιωτών προς τιμή της Ιτωνίας Αθηνάς στο ιερό ναό της στην Κορώνεια . Δικαίωμα συμμετοχής σε αυτά θα πρέπει να είχαν σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις μόνο Βοιωτοί . Κατά την διάρκεια της εθνικής αυτής εορτής των αρχαίων Βοιωτών δεν επιτρεπόταν να πολεμούν οι Βοιωτικές πόλεις μεταξύ τους και επιβαλλόταν αμέσως εκεχειρία .
Η θεσμοθέτηση της συγκεκριμένης εορτής έγινε πολύ παλιά , σε χρόνια που η Θήβα δεν είχε επιβληθεί με τον πλούτο και την ισχύ της στις υπόλοιπες πόλεις της Βοιωτίας . Κάθε πόλη έστελνε τους αθλητές της , οι οποίοι προέρχονταν από όλα τα σώματα του πεζικού και του ιππικού με απώτερο στόχο να συναγωνισθούν τους αντιπάλους τους και να διακριθούν με τις επιδόσεις και τις αρετές τους . Το πρόγραμμα περιλάμβανε ένα φάσμα αγώνων και σύμφωνα με αρκετές ενδείξεις σε αυτό υπήρχε και ένα τμήμα μουσικών ή ακόμα και θεατρικών διαγωνισμών .
Η Βοιωτία , ας υπογραμμισθεί εδώ, ήταν αμέσως μετά την Αττική ο χώρος όπου διεξάγονταν οι περισσότεροι αγώνες . Δεκαπέντε τον αριθμό ήταν οι αθλητικές εκδηλώσεις που διοργανώνονταν στην περιοχή της Βοιωτίας κατά την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή περίοδο ( τέλη 4ου αιώνα π.χ. έως το 2ο αιώνα μ.χ . ). Κάθε Βοιωτική πόλη διοργάνωνε μία ή δύο αθλητικές εκδηλώσεις και κορωνίδα όλων αυτών ήταν τα Παμβοιώτια Άθλα , για τα οποία είχε την οργανωτική ευθύνη , ό0πως ήδη σημειώθηκε , το Κοινόν των Βοιωτών .
Ενδεικτικά ας αναφερθούν ορισμένοι από τους αγώνες αυτούς , όπως ήταν τα Τροφώνεια στην Λιβαδειά προς τιμή του Τροφώνιου , τα Ερωτίδεια στις Θεσπιές κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Έρωτα , τα Μουσεία στην κοιλάδα των Μουσών κοντά στις Θεσπιές κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή των Ελικωνιάδων Μουσών , τα Σαραπιεία στην Τανάγρα κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Σάραπη , τα Αμφιαράια στον Ωρωπό κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Αμφιάραου , τα Πτώϊα στην Ακραίφια κάθε τέσσερα χρόνια αφιερωμένα στον Πτώο Απόλλωνα , τα Ανοιώνια στη Θήβα κάθε δύο χρόνια αφιερωμένα στο Διόνυσο , τα Χαριτήσια και τα Ομολώϊα στον Ορχομενό προς τιμή των Χαρίτων και πολύ πιθανόν του Διονύσου κ.αλ.
Ας απόθησαυρισθεί εδώ πως το Κοινόν των Βοιωτών διοργάνωνε εκτός από τα Παμβοιώτια και τα << Βασίλεια >> , τα οποία καθιερώθηκαν μετά τη μάχη των Λεύκτρων το 371π.χ. και την επικράτηση των Θηβαίων και ευρύτερα των Βοιωτών στους Σπαρτιάτες . Διεξάγονταν στη Λιβαδειά και ήταν αφιερωμένα στο Βασιλιά Δία .
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου