ΤΑ ΣΑΡΑΠΙΕΙΑ ΤΗΣ ΤΑΝΑΓΡΑΣ

Τα Σαραπιεία της Τανάγρας ήταν γιορτές , αγώνες που γινόντουσαν προς τιμή του θεού Σάραπη και της θεάς Ίσιδας .Ο Σάραπης και η Ίσιδα ήταν θεότητες που η λατρεία τους ήρθε από την Αίγυπτο , την εποχή που στην χώρα της Αιγύπτου διοικούσαν οι Πτολεμαίοι .

Ο Θεός Σάραπης καθώς λέγουν καταγόταν από την Σινώπη , και στο άγαλμα του Βρυάξιδος , ρυθμός καθαρώς Ελληνικού παριστανόταν να κάθεται . Ήταν Θεός του υποχθόνιου κόσμου , και Θεός θεραπευτής . Έμοιαζε περισσότερο προς τον Πλούτωνα και τον Ασκληπιό . Διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην μαγεία . Θεός της Αλεξάνδρειας , εις την οποία υπήρχε ο κύριος ναός του , αλλά και προστάτης των ναυτιλομένων . Τον τιμούσαν σε πολλά λιμάνια και μάλιστα μετά την Ελληνιστική εποχή . Η λατρεία του διαδόθηκε , όπως και των άλλων ανατολικών θεών , εις τους λιμένας και εις τις μεγάλες κοσμοπολίτικες πόλεις

Η Ίσιδα ήταν μία εκ των Θεών της πρώτης Θεϊκής Εννεάδος της ηλιουπολίτικης Θεογονίας , κόρη του Αττούμ (Τούμ) . Ζούσε με τους ομογενείς της Θεούς στον παράδεισο της Ηλουπόλεως πριν ακόμη χωρισθεί η γη του ουρανού .
Αργότερα επεκράτησε της τριαδικής αντιλήψεως της Θεότητος .
Την ανώτερη Θεϊκή Τριάδα απετέλεσαν ο Όσιρις , η Ίσις και ο Ώρος . Η Ίσις παρέμεινε στην Θεϊκή Ιεραρχία παρ’ολο τις μεταβολές που υπέστη , και παρέμεινε η υπέρτατη γυναικεία Θεά .

Άγαλμα του θεού Σάραπη που βρέθηκε στην Τίβολι

Ήταν πολιούχος της Βουτούς , δεν εκτοπίστηκε από το κράτος της Ηλιουπόλεως , και της Μέμφιδος των Θηβών . Είναι η προσωποποίηση της γονίμου γης εκατέρωθεν του Νείλου . Παρίσταται σε μυριάδες αγάλματα , αλλά και αγάλματα από χαλκό . Κάθεται να κρατά στο αριστερό της μηρό καθισμένο τον γιό της Ώρον που είναι βρέφος και να τον γαλουχεί .
Η λατρεία της στην αρχή είναι νεκρική . Η μορφή της απαντάται ζωγραφισμένη σε σαρκοφάγους . Επίσης η λατρεία της μετεδόθη στο μέγιστο βαθμό εις τον Ρωμαϊκό κόσμο , κατά το τέλος της Είδωλο -λατρείας . Τέλος λατρευόταν και ως Θεά των πλοίων και των ταξιδιών .
Για τα Σαραπιεία της Τανάγρας γνωρίζουμε τόσα , όσα αναφέρουν δύο πλάκες που βρέθηκαν στην περιοχή της Αρχαίας Τανάγρας .
Η μία πλάκα έχει κωδικό ΙG VII 540 ( πρβλ. CAROLUS BUSLEPP , DE TANAGRAEORYM SACRIS , COMMENTATIO GYMNASII VIMARIENSIS , 1908, ΣΕΛ 15 ) και οι πιθανώς με τους αυτούς αγώνες σχετιζόμεναι πλάκες IG VII 541, 542.

Για τους αγώνες έχουμε νέες πληροφορίες και μάλιστα για τον απολογισμό του αγωνοθέτου του αγώνος αλλά και για ένα απολογισμό δανείου . Το δεύτερο τμήμα ευρέθη το καλοκαίρι του 1951 όταν επισκευαζόταν το εξωκκλήσι ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, που ανήκει στο δήμο Σχηματαρίου και που ευρίσκεται στην περιοχή (ΛΑΡΙ – ΜΠΑΛΙ ) .
Ο κος Χρύσανθος Χρήστου για αυτό το θέμα στο περιοδικό της εν Αθήναις Αρχαιολογικής εφημερίδας το έτος 1956 μας πληροφορούσε .

Όταν έλαβα την πληροφορία από κάτοικο του Σχηματαρίου , ότι στην θέση αυτή βρέθηκε πέτρα με γράμματα , έσπευσα για να προλάβω την πιθανή καταστροφή της . Την βρήκα κτισμένη , και αναγκάσθηκα να την αποτειχίσω . Δεν μπόρεσα να πληροφορηθώ από ποίο σημείο της εκκλησίας προέρχεται , γιατί εκτός από ασβέστη που καλυπτόταν , είχε και δύο κηλίδες από λάδι. Ίσως την χρησιμοποιούσαν ως Αγία Τράπεζα ή να ήταν τοποθετημένη στην κόγχη του ναού.

ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ – ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΧΗΜΑΤΑΡΙΟΥ

Στο παλαιό τμήμα της επιγραφής δεν αναφέρεται ο ακριβής τόπος ευρέσεως , πιθανότατα όμως και αυτό να προέρχεται από την ίδια περιοχή που ευρίσκεται το εξωκκλήσι ΑΓΙΟΣ - ΓΕΩΡΓΙΟΣ , αφού σε όλη την περιφέρεια βρίσκονται επιτύμβιοι και αρχαίοι λίθοι.
Τα δύο αυτά τμήματα που αναφέρονται στα Σαραπιεία της Τανάγρας ευρίσκονται στο μουσείο των Θηβών .
Το ένα τμήμα έχει στίχους από το 1 έως το 13, και το άλλο που συμπληρώνει το πρώτο από το στίχο 14 έως το 19 .
Τα Σαραπιεία ήταν γιορτές που γινόντουσαν σε πολλές της Βοιωτίας .
Στο συμπληρωματικό όμως τμήμα της Ταναγραίας επιγραφής για τα Σαραπιεία μαθαίνουμε καινούργια στοιχεία κυρίως προς τις δαπάνες ( έξοδα των αγώνων των τοπικών μικρών εορτών ).
Χαρακτηριστική πληροφορία είναι η αξία των , εις τους νικητές απονεμομένων στεφάνων , της σχέσεως χρυσού με το άργυρο , την περίοδο αυτή ως επίσης και προς την οικονομική κατάσταση , και τους πόρους των Ιερέων του Θεού Σάραπη .
Η προέλευση των χρημάτων που δαπανήθηκαν μας επιτρέπει να βγάλουμε συμπεράσματα για την εποχή αυτή του τρίτου αιώνα π . χ. και μάλιστα για την αγωνιστική κίνηση , και το πλήθος των αγώνων που γινόντουσαν στις Βοιωτικές πόλεις . Οι πλάκες της Τανάγρας είναι πολύ διαφορετικές αλλά και ενημερωτικές από τις πλάκες των άλλων πόλεων που αναφέρονται στις γιορτές γιατί εκτός των άλλων μας αναφέρουν και την λογοδοσία της απονομής των στεφάνων πέντε νέων ονομάτων τεχνητών του Διονύσου , νικητών δευτερείου κατά την έκφραση της επιγραφής .
Μετά από όλα αυτά η απολογία του αγωνοθέτου των Σαραπιείων της Τανάγρας αποτελεί πολύτιμη και μοναδική μαρτυρία σχετικά με τις δαπάνες των αγώνων , που γινόντουσαν σε διάφορες γιορτές την περίοδο αυτή . Μας δίνουν βέβαια και λατρευτικές πληροφορίες σχετικά με τα πολυπληθή Ιερά των Αιγυπτίων θεών τα οποία κάλυψαν από τον Δεύτερο αιώνα π .χ . στην Ελλάδα .
Όπως αναφέρεται στην επιγραφή οι αγώνες στην Τανάγρα ήταν δραματικοί , και μουσικοί , ενώ οι περισσότεροι αγώνες των άλλων Βοιωτικών πόλεων είχαν γυμνικούς και ιππικούς αγώνες όπως ήταν τα
(Αμφιάρεια , και τα Ερωτίδεια ) ενώ τα Βασίλεια και τα Παμβοιώτια στερήθηκαν των μουσικών αγώνων . Τα μουσείά των Θεσπιών και τα Αγριώνια των Θηβών μόνο μουσικούς αγώνες είχαν .

ΣΑΡΑΠΙΕΙΑ

Περί του πλήθους των εορτών προς τιμή του Θεού Σάραπη και εκ της συγχωνεύσεως δύο παλαιοτέρων Θεών δημιουργίας του , άπειρα έχουν γραφεί . Το δημιούργημα αυτό της πολιτικής δεξιοτεχνίας του Πτολεμαίου του πρώτου , του οποίου η επικράτηση σε όλο το Ελληνοκρατούμενο τότε κόσμο , ως και οι δι’αυτού επιδιωκόμενοι πολιτικοί σκοποί , έδωσαν αφορμή να εξαρθεί ,η πολιτική μεγαλοφυία του Πτολεμαίου του πρώτου , του οποίου επέτυχε πλήρως. Ανεδείχθησαν οι Πτολεμαίοι οι οποίοι ήθελαν την όσο το δυνατόν προσέγγιση των Ελλήνων και των Αιγυπτίων , και την δημιουργία κοινών θρησκευτικών ιδεωδών και κοινών ηθικών αξιών. Κέντρο όλης αυτής της σύνθεσης ήταν η Αλεξάνδρεια με το Σαραπιείο της ως εστία της νέας λατρείας. Ο Σάραπης που καταγόταν από την Αίγυπτο αλλά τώρα με έντονα Ελληνικά χαρακτηριστικά καλείται να γεφυρώσει την απόσταση μεταξύ Αιγύπτου και Ελλάδος .
Η λατρεία του Θεού αυτού , των νεκρών και της αφθονίας επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο με τις πυκνές επικοινωνίες των δύο χωρών , με το εμπόριο , και κυρίως με την επιστροφή των μισθοφόρων . Η λατρεία του Θεού Σάραπη , συνδέεται με ειδικούς ομίλους λατρευτών , των Σαραπιαστών , ή Σεραπιαστών οι οποίοι απαντώνται στην Αθήνα από τον τρίτο αιώνα π . χ . και συχνότερα στα νησιά .
Από τον τρίτο αιώνα τα λατρευτικά κοινά του τύπου αυτού επεκτάθηκαν σε ολόκληρο τον Ελληνορωμαϊκό κόσμο , και προς τιμή του Θεού Σάραπη οι γιορτές Σαραπιεία συνδέθηκαν με μουσικούς και δραματικούς αγώνες.
Το έτος 293 π . χ . που πέθανε ο ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ ονόμαζε τον Θεό Σάραπη Σεμνό - Θεό . Ευρύτατη ήταν η λατρεία των ξένων Θεών στην Βοιωτία όπου τον τρίτο αιώνα ευρίσκουμε λαμπρό ναό του Θεού Σάραπη στην πόλη του Ορχομενού πού λατρευόταν μαζί με την Θεά Ίσιδα . Επιγραφές από όλη την Βοιωτία κυρίως Απελευθερωτικαί , μνημονεύουν τους Αιγύπτιους αυτούς Θεούς .
Για τον τρόπο της εισαγωγής στην Βοιωτία των ξένων αυτών Θεών χαρακτηριστικές είναι οι πληροφορίες εκ του ( ψηφίσματος για την Τανάγρα ) , από τον Αιγύπτιο Υπουργό του Πτολεμαίου , του Φιλοπάτορος αλλά και από τον Πολύβιο. Η παρουσία των μισθοφόρων , και η επιστροφή όσων εξ αυτών επέστρεφαν, εξηγεί τόσο την ταχύτητα της διαδόσεως των λατρειών αυτών όσο και μερικές χαρακτηριστικές πράξεις των Πτολεμαίων , για τις Βοιωτικές πόλεις . Έτσι από όλα αυτά βλέπουμε ότι από τα μέσα του τρίτου αιώνα π . χ . στην Βοιωτία υπάρχει ειδική λατρεία των κατοίκων προς τον Θεό Σάραπη .
Από στοιχεία που έχουμε και μάλιστα στο στίχο 52 , κεφ = κεφάλαιον , η κεφαλή ΓΣΟF (Αττικού ) = δραχμαί 3276 .
Πρόκειται περί συνολικού ποσού που δαπανήθηκε , για όλα τα έξοδα των εορτών της Τανάγρας , τα οποία αναλυτικώς εδόθησαν εις τους στίχους 19 – 51 και δαπανήθηκαν τα εξής ποσά :
1) Για 16 στεφάνια των πρώτων νικητών χρυσοί αττικού 69*30 = 2070 δραχμές .
2) Για την κατασκευή 26 στεφάνων ( 16 των πρώτων και 10 των δεύτερων νικητών και του Ιματιομίσθη 26) του υπολογιοσμού της αξίας εργασίας κατά χρυσόν 69 * 4 οβολούς ……………………………….....46 δρχ.
3) Για δαπάνες των δευτερείων …………………….. 380 δρχ .
4) Ι ματιομίσθη …………………………………… 100 δρχ .
5) Των κατά το ψήφισμα ………………………….. 300 δρχ .
6) Των εις στίχους 44 – 52 …………………………. 380 δρχ .
………………………….
ΣΥΝΟΛΟΝ 3276 ΔΡΧ

Η προέλευση των χρημάτων για τους αγώνες . Τόκοι , απολογία της διαχείρισης των χρημάτων .

Στον στίχο 57 έχουμε το τρίτο μέρος που μας αναφέρει την προέλευση των χρημάτων που δαπανήθηκαν στις εορτές των Σαραπιείων. Έχουμε εδώ μία ειδική λογοδοσία του αγωνοθέτου για τον σκοπό των αγώνων . Στις Βοιωτικές πόλεις τον έλεγχο όλης της διαχειρήσεως και παντός λογαριασμού , εις τους παλαιότερους χρόνους είναι γνωστή η αρχή των Κατοπτών , των λογιστών τούτων και ευθύνων .
Υπήρχαν άτομα που επιχορηγούσαν τους αγώνες .
Στην Νάξο πλούσιοι κάτοικοι , προς τιμή του Θεού Σάραπη κάνουν γιορτές και θυσίες συνοδευόμενες με διανομή οίνου με έξοδα δικά τους.
Τέτοια παραδείγματα έχουμε πολλά στην Βοιωτία που εκτός της δωρεάς πλουσίου πολίτου με θυσία προς τον Θεό Ποσειδώνα εξ Αιγοσθένων έχουμε και δωρεές ξένων ηγεμόνων .

1. Τέτοιες δωρεές έχουμε στην πόλη των Θεσπιών .
Εκεί ο Λούσων Κάπωνος διαθέτει 4 .500 δραχμές , τα εισοδήματα των οποίων θα διατίθενται για την αγορά βοδιών. Επίσης από τις Θεσπιές αναφέρονται αναθέσεις ακινήτων κυρίως γης . Περίπτωση κεφαλαίου , του οποίου οι τόκοι χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση ορισμένων δαπανών .
2. Έχουμε την δωρεά του Αττάλου προς την πόλη των Δελφών .
3. Εις την Τανάγρα έχουμε ανάθεση χρημάτων από κάποιο Χαρίλαο προς το ιερό του Θεού Σάραπη , τα οποία δανειζόμενα , οι τόκοι ως έσοδα , δίνονται για την οργάνωση αγώνων . Ο Χαρίλαος ήταν πλούσιος κάτοικος της Τανάγρας , και ίσως ιερέας των Αιγυπτίων Θεών .


ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ -ΧΡΟΝΟΙ

Τα Σαραπιεία της Τανάγρας παρουσιάζουν πλήθος πληροφοριών με την συμπλήρωση της καινούργιας επιγραφής που έχουμε . Μία τυπική εικόνα των εορτών αλλά και για τους αγώνες που τελούνται. Και ναι μεν δεν έχουν Παμβοιωτικό χαρακτήρα , το οποίο έχουν οι άλλες εορτές αλλά μας δίνουν μία εικόνα των λατρευτικών και αγωνιστικών δαπανών κατά τας επι Ρωμαιοκρατίας εις τις CIVITATES LIBERAE ET IMMUNES , όπως ήταν και η Τανάγρα .
Εις την Τανάγρα προσπαθούν τον τοπικό αυτό αγώνα να τον οργανώσουν σε Παμβοιωτικό ή Πανελλήνιο , για τον λόγο αυτό το αναγγέλλουν στο Βοιωτικό λαό αλλά και στο Πανελλήνιο. Η συμμετοχή ξένων αγωνιστών είναι περιορισμένη . Η αξία των στεφάνων μικρή και ο αριθμός των αγωνιστών που λαμβάνουν μέρος είναι ασήμαντη .
Από τους είκοσι νικητές που λαμβάνουν μέρος σε διάφορους αγώνες έχουμε τους έξείς αθλητές .
1) Από την πόλη των Αθηνών αγωνίζονται έξι (6) αθλητές .
2) Από την πόλη των Θηβών αγωνίζονται τέσσερις αθλητές , ή πιο καλλίτερα δύο ( αφού ο Δημήτριος Δημητρίου , και ο Ασκληπιάδης Ικεσίου , είναι οι ίδιοι με τους Αθηναίους ) .
3) Τρείς αθλητές αγωνίζονται από την πόλη της Τανάγρας
4) Ένας Αιγιράτης
5) Ένας Αιολέας από την Κύμη .
6) Ένας Σμηρναίος .
7) Ένας Ταραντίνος .

Είναι σημαντική η έλλειψη αγωνιστών , και αυτό το βλέπουμε αφού τα ίδια πρόσωπα παίρνουν στους αγώνες την πρώτη ή την δεύτερη νίκη όπως ο ΑΣΚΛΗΠΙΑΔΗΣ , ο ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ , ο ΦΙΛΩΝ , και ο ΠΡΑΞΙΤΕΛΗΣ .

Η σπουδαιότητα της επιγραφής που αναφέρεται για τα Σαραπιεία της Τανάγρας προέρχεται από την πληροφορία που μας δίνει για την οικονομική κατάσταση , και την δυνατότητα της ακριβέστερης χρονολόγησης των αγώνων. Η παρουσία των Αθηναίων νικητών στους αγώνες της Τανάγρας , που τους βλέπουμε να λαμβάνουν μέρος οι Αθηναίοι αθλητές και σε διάφορους άλλους αγώνες ταυτόχρονα μας διευκολύνει στο να βρούμε την χρονολογία που έγιναν οι αγώνες , αλλά και την αναλυτική αναγραφή των διαφόρων χρημάτων που δαπανήθηκαν , αλλά και γενικά τον οικονομικό απολογισμό και προυπολογισμό των αγώνων .
Η χρονολόγηση των αγωνιστικών επιγραφών της Βοιωτίας , των μετέπειτα χρόνων συνολικώς , και των αμοιβαίων σχέσεων που παρουσιάζουν , πραγματοποιήθηκαν κατ’ αρχή από τον JAMOT ( BCH 19 , 1895 , ΣΕΛ . 346. Ε) .

Τέλος μέσα από τις επιγραφές που βρίσκουμε σε διάφορα μέρη , οι διάφοροι αναλυτές και ερευνητές φέρνουν σε εμάς καινούργια στοιχεία για την εποχή αυτή , όπως ( την ηλικία των αθλητών , πιοί αθλητές παίρνουν μέρος στους αγώνες και ποια είναι η καταγωγή τους , η οικονομική κατάσταση των πόλεων την εποχή αυτή , το εμπόριο που γινόταν μεταξύ των πόλεων , και μεταξύ των κρατών , αλλά και διάφορα άλλα στοιχεία Κοινωνικά , Πολιτιστικά , Θρησκευτικά , κ . λ π .)